Gezinim Araçları
Önceki X. Oylum - Emacspeak Nasıl Kullanılır Sonraki
Gezinim Araçları
Bu bölümün içeriği:
    Bu öğreticide kullanılan tuş gösterimleri
    Komutları çalıştırmak için kullanacağınız tuşlar
    Emacspeak'in başlatılması
    İmlecin hareket ettirilmesi
    Seçilen metni duyma

    Emacspeak'i kullanmak için ilk adım ekrandaki metnin etrafında imleci
    hareket ettiren gezinim araçlarını öğrenmektir. Bu araçlar bir metni
    seçen ve konuşma bireştiricisini metni okumak üzere etkin kılan
    komutlardır. Diğer araçlar Linux sistemi ve konuşma bireştiricisini
    denetler.

    Bu kısmın 'İmleci Hareket Ettirmek' başlıklı bölümünde, imleci hareket
    ettiren komutları öğreneceğiz. 'Kelimeleri Duymak' başlıklı bölümde ise
    bu komutların konuşmayı nasıl başlattığını ve konuşma ile ilgili diğer
    komutları öğreneceğiz.

    Her bölüm, komut tuşlarını ve işlevlerini listeleyen bir özet tablo ile
    sona erer.

Tuş gösterimi
    Emacspeak komutlar için özel bir tuş gösterimi kullanır. Bu öğreticinin
    basılı sürümünde yeni komutlar kalın puntoyla yazılmıştır ve komutu
    işaret eden birer ok vardır. İşitsel sürüm, bir komut için tuşa
    basılacağını bildirmek için "ok" diyecektir.

    Özel karakterler tuşa basmanın bir parçası olduğunda, öğretici bunu iki
    yolla belirtir:

        İşaret tuşları ve işaretin ismi. Örneğin: [ -- (köşeli ayraç).

        Küçüktür ve büyüktür işaretleri arasına alınmış olarak işlevsel
        tuş ismi. Örneğin: <boşluk>.

    KONTROL Tuşu
        KONTROL tuşu bir tuş düzeninde kullanıldığında, öğretici bunu şöyle
        belirtir:

        KONTROL-<kar> -- <kar> karakterini yazarken KONTROL tuşunu basılı tutun

    ALT tuşu
        ALT tuşu bir tuş düzeninde kullanıldığında, öğretici bunu şöyle
        belirtir:

        ALT-<kar> -- <kar> karakterini yazarken ALT tuşunu basılı tutun


Komutları girme
    Tüm Emacs komutları uzun bir isme sahiptir. Örneğin, imleci bir karakter
    ileri götürme komutu "forward-char"'dır. Komutu çalıştırmanın tek yolu
    "ALT-<x> forward-char" yazmaktır. Genelde komutların tuş dizilimlerinin
    uzunluğu ne kadar sık kullanıldıklarıyla ilgilidir. Sık kullanılan
    komutların tuş dizilimleri daha kısadır. Bu ayarlamanın bir dizi olumlu
    tarafı vardır. Emacs'ın önemli bir kısmı, komutların kendi uzun isimleri
    ile çağrıldığı ELISP diye adlandırılan bir LISP oluşumu olarak gerçeklendi.
    Bu kodun okunmasını çok daha kolaylaştırır. Emacs gelişimine paralel
    olarak, yeni genel komutlar geliştirildi ve tuş dizilimleri de buna uygun
    olarak değişmiş oldu. Sonuç olarak, tuş dizilimleri Emacs'ın özel
    sürümlerinin kurgulanmasını mümkün kılmak için değiştirilebilir.
    (Emacspeak'in kendisi ağırlıklı olarak bu özelliğe bağlıdır.)

    Tuş dizilimininde genellikle sadece ilk tuş KONTROL veya ALT gibi bir
    değiştirici olabilir.

    Komut Örnekleri
        KONTROL-f: KONTROL tuşunu basılı tut ve f tuşuna bas. Eğer tuş dizilimi
        KONTROL-x c gibi iki parça ise, x için KONTROL tuşuna basılı tut ama
        c için basma.

        ALT-b: ALT tuşuna basılı tut ve b tuşuna bas. KONTROL tuşundaki gibi,
        sonraki tuş dizilimlerini yazmadan önce ALT tuşunu bırak.

    KONTROL-Tuş Eylemi
        KONTROL-Tuş komutları hakkında bilinmesi gereken iki genel husus
        vardır:

        1. Genel olarak karakterler ve satırlar gibi dilbilgisi yapılarından
           bağımsız olan temel birimler üzerinde çalışır.

        2. "KONTROL-e" ile başlayan tuş dizilimi genellikle Emacspeak
            komutları içindir. Örneğin, bir metni veya ekrandaki bir
            alanı okumak için.

    ALT-Tuş Eylemi
        ALT-Tuş dizilimleri genellikle sözcük, cümle ve paragraf gibi
        dilbilgisi birimleri üzerinde işlem yapan komutlarla ilgilidir.

Emacspeak'in Başlatılması
    Eğer deneyimli Linux kullanıcısı değilseniz sisteme başlatmak için
    yardıma gereksinim duyabilirsiniz.

    Emacspeak'i başlatmak için, aşağıdaki adımları uygulayın
    1. Bilgisayarınızı açın
    2. Bir Linux kullanıcısı olarak sisteme giriş yapın
    3. Parolanızı girin
    4. "emacspeak" yazıp Enter tuşuna basın.

    Sonuçlar:
        Emacspeak, çalıştığına dair kısa bir duyuru yapacaktır. Eğer bir
        çalışma dosyası açmak isterseniz, "emacspeak" yazdığınız yere dosya
        adını da girin. Yeni dosya açılır.

Bir Eylemin Durdurulması
    Başka şeyleri öğrenmeye başlamadan önce, birşeylerin yanlış gittiği
    görüldüğünde veya bir oturumu sona erdirmeye gereksinim duyduğunuzda
    sistemi nasıl durduracağınızı öğrenin. Durdurma komutlarına her an
    ihtiyaç duyulabilir.

Bir Komutun Durdurulması
    Herhangi bir nedenle bir komutun çalışmasını durdurmak için KONTROL-g
    tuşlarını kullanın.

    Sonuçlar:
        Bir önce girilen komut durdurulur. Eğer bir komut tuş diziliminin bir
        kısmını bastıysanız, bu tuşa basma iptal olur ve bilgisayarınız bip
        sesi çıkarır.

Emacs Oturumunun Durdurulması
    Emacs oturumunu durdurmak ve bilgisayar dosyasını kapatmak için
    KONTROL-x KONTROL-c tuş dizilimini kullanın.

    Sonuçlar:
        Sistem okunan dosyayı kapatır ve emacspeak oturumunu sona erdirir.

İmlecin Hareket Ettirilmesi
    Bu bölüm size metnin parçalarına ulaşmanız için imleci tuşlara basarak
    hareket ettirmeyi öğretir. İmleç, ekranın üzerinde hareket etmek ve
    kelimeleri duymak için kullanılır. Bazen iki eylem bir komutta
    birleştirilir. Bu öğretici önce hareket komutlarını, sonra konuşturma
    komutlarını öğretecektir.

    (Yazar burada bir "nokta" tanımı yapıyor ve metnin bundan sonrasında "bir
    noktaya gitmek"'ten bahsedildiğinde siz "imleci taşımak"'tan bahsettiğimizi
    anlayın diyor. Size zaten imleci sırtınıza vurup taşıtacak değiliz, imleci
    bir noktaya ya götüreceksiniz ya da sürükleyeceksiniz. Ç.N.)

    Her seferde bir karakter ileri veya geri gitmek
        İmleci bir metin satırında bir karakter ileri götürmek için
        KONTROL-f'ye basın

        Sonuçlar:
            İmleç bir karakter sağa (ileri) gider.

        Bir karakter geri götürmek için KONTROL-b'ye basın.

        Sonuçlar:
            İmleç bir karakter sola (geri) gider.

    Metni Ekran Ekran Sürüklemek
        İmleci bir ekran aşağıya götürdüğünüzde, bir önce görülen ekranın
        son iki satırı sürekliliği sağlamak için ekranın başında kalacaktır.
        Bir ekran ileri gitmek için KONTROL-v'ye basınız.

        Sonuçlar:
            İmleç metnin bir ekran sonrasının ilk satırına gider.

        Yukarda sözü edilen genel kurallar gereğince, bir önceki ekrana dönmek
        için başka bir KONTROL komutu olması beklenirdi. Ancak bu kez bir kural
        istisnası olacak: bir önceki ekran için ALT-v kullanılır.

        Sonuçlar:
            İmleç metnin bir ekran öncesinin ilk satırına gider.

    Her seferde bir sözcük ileri veya geri gitmek
        Bazen karakter olarak tek tek ilerlemek çok yavaştır. İmleci bir defada
        bir kelime ileri hareket ettirmek için ALT-f'ye basın.

        Sonuçlar:
            İmleç bir kelime ileri gider.

        veya bir kelime geri hareket ettirmek için ALT-b'ye basın.

        Sonuçlar:
            İmleç bir kelime geri gider.

        Eğer imleç sözcüğün ortasında ise ALT-f imleci o sözcüğün sonuna taşır.
        Eğer imleç sözcükler arası boşlukta ise, ALT-f imleci bir sonraki
        kelimenin sonuna taşır. ALT-b aynı şeyleri geriye doğru yapar.

    Büyük sıçramalar yapmak
        Büyük sıçramalar için herhangi bir hareket komutundan önce tekrarlama
        komutunu kullanın. Bir sayı girin, komut bu sayı kadar tekrarlansın.
        Tuş dizilimi şöyle: KONTROL-u <sayı> <komut>

        Sonuçlar:
            <komut> komutu <sayı> kez tekrarlanır.

        Örneğin, KONTROL-u 8 KONTROL-f imleci 8 karakter ileri taşır.

        Bir sayı girilmezse 4 girilmiş kabul edilir. Dolayısı ile,
        KONTROL-u KONTROL-f dizilimi imleci 4 karakter ileri taşır.
        Tekrarlama komutuna bir de kendini tekrarlatırsanız, yani,
        KONTROL-u KONTROL-u KONTROL-f dizilimi imleci 16 karakter ileri taşır.

        Tekrarlama herhangi bir komut hatasında durmuş olacaktır (Genel olarak
        bu bip sesi ile sonuçlanır). Örneğin, dosyada yalnızca 48 satır kaldığı
        halde KONTROL-u KONTROL-u KONTROL-u KONTROL-n komutunu vererek
        Emacs'tan 64 satır aşağı gitmesini istediğimizi varsayalım. Emacs
        imleci dosya sonuna indirir ve durur.

    Dosya sonuna ya da başına gitmek
        İmleci dosyanın sonuna ya da başına hareket ettirmek için tuş
        diziliminde işaret karakterleri kullanılır. ALT- < tuşlarına basın.
        (ALT küçüktür)

        Sonuçlar:
            İmleç dosyanın başına gider.

        veya ALT- >  basın (ALT büyüktür).

        Sonuçlar:
            İmleç dosyanın sonuna gider.

        Görme engelli kullanıcılar için rehber: Amerikan Q klavyelerde küçüktür
        işareti  virgülün üstündedir. ALT tuşuna ve Shift tuşuna basılı iken
        küçüktür işaretine basın. Büyüktür işareti noktanın üstündedir. ALT
        tuşuna ve shift tuşuna basılı iken büyüktür işaretine basın.
        F ve Türkçe-Q klavyelerde küçüktür ve büyüktür işaretleri soldaki
        Shift tuşunun yanındaki tuştadır. Dosyanın başına gitmek için ALT
        tuşuna basılı iken bu tuşa basın, dosyanın sonuna gitmek için ise
        ALT tuşuna ve shift tuşuna basılı iken bu tuşa basın.

    Satır satır ileri veya geri gitmek
        Satır satır gitmek özellikle çıktıları dinlerken çok yardımcı olur.
        Salt okunur bir dosyada, metnin neresinde olduğunuzu bilirsiniz. Satır
        satır hareket etme en iyi liste dosyalarında işe yarar. Cümle cümle
        hareket etme ise en iyi düz yazı dosyalarında işe yarar. Sistem satırın
        nerede başladığına karar vermek için satırsonu karakterini kullanır.
        Satırın başı hemen satırsonu karakterinden sonra konumlanır. Satırın
        sonu ise hemen satırsonu karakterinden önce konumlanır.
        Satır satır hareket etmek için KONTROL-n'ye basın.

        Sonuçlar:
            İmleç bir sonraki satırda aynı karakter konumuna hareket eder.

        veya KONTROL-p'ye basın.

        Sonuçlar:
            İmleç bir önceki satırda aynı karakter konumuna hareket eder.

    Satır sonuna gitmek
        Satır içindeyken satırın başına gitmek için KONTROL-a'ya basın

        Sonuçlar:
            İmleç bulunulan satırın başlangıcına gider.

        veya  KONTROL-e KONTROL-e tuşlarına basın.

        Sonuçlar:
            İmleç bulunulan satırın sonuna gider.

        Satır sonuna gitmek için kullanılan komut normal olarak bir tane
        KONTROL-e'dir. KONTROL-e'nin konuşma komutlarını tanıtmasını sağlamak
        için Emacspeak bu bağı değiştirir.

    Cümle cümle ileri veya geri gitmek
        Paragraf içeren dosyalarda, cümle cümle hareket etmek çok kullanışlı
        olabilir. Cümle cümle hareket etmek için: ALT-a

        Sonuçlar:
            İmleç cümlenin başına gider.

        veya ALT-e'ye basın

        Sonuçlar:
            İmleç cümlenin sonuna gider.

        Emacs'ın en son sürümü için (19.34 sürümünden beri), imleç noktadan
        sonraya konur. Bazı daha önceki sürümlerde imleç cümlenin sonuna
        taşındığında noktanın öncesine konurdu. Bu durumda, cümleyi kesip
        kopyalarken cümlenin noktasının da dahil olması için bir karakter daha
        ilerlemek gerekirdi.

    Paragraf paragraf ileri veya geri gitmek
        Bir seferde bir paragraf hareket etmek salt-okunur dosyalar için,
        özellikle eğer dosya boyunca hareket ederken durmak isterseniz,
        yararlıdır. Bu tuş diziliminde özel bir karakter, kaşlı ayraç
        kullanılır. Paragraf paragraf metin boyunca ilerlemek için: ALT- }
        (sağ kaşlı ayraç) kullanın.

        Sonuçlar:
            İmleç paragrafın sonuna gider.

        veya ALT- { (sol kaşlı ayraç) basın.

        Sonuçlar:
            İmleç paragrafın başına gider.

        Görme engelli kullanıcılar için rehber: Amerikan Q klavyede sol kaşlı
        ayraç p harfinin sağında kalan bir tuştur. Sağ kaşlı ayraç ise p
        tuşunun iki sağında kalır. Kaşlı ayraçlar tuşlarını köşeli ayraçlarla
        paylaştıklarından kaşlı ayraçları tuşlarken shift tuşu da basılı
        tutulmalıdır. Türkçe Q klavyede sol kaşlı ayraç y tuşunun, sağ kaşlı
        ayraç ise o tuşunun sağ üstünde kalan tuş üzerinde bulunur ve her
        ikisini de yazmak için ALTGR tuşu basılı tutulmalıdır. F klavyede ise
        sol kaşlı ayraç d tuşunun, sağ kaşlı ayraç ise h tuşunun sağ üstünde
        kalan tuş üzerinde bulunur ve her ikisini de yazmak için ALTGR tuşu
        basılı tutulmalıdır.

        Not: Buradaki tuş hareketleri Emacs 20.3 sürümüne göredir. Emacs'ın
        önceki bazı kaşlı ayraç yerine köşeli ayraç yani, ALT- [ ve ALT- ]
        kullanır.


3. Bölümdeki Komutların Özeti
    Bu tablo bu bölümde öğretilmiş olan tuşları ve komut işlevlerini listeler.

    emacspeak
        Emacs oturumunu başlatır

    KONTROL-g
        Komutu durdurur veya komuttan önce basılan tuş komutlarını
        iptal eder.

    KONTROL-x KONTROL-c
        Emacs oturumunu durdurur

    KONTROL-f
        İmleç her seferinde bir karakter ileri gider

    KONTROL-b
        İmleç her seferinde bir karakter geri gider

    KONTROL-v
        İmleç bir sonraki ekrana gider

    ALT-v
        İmleç bir önceki ekrana gider

    ALT-f
        İmleç bir sözcük ileri gider

    ALT-b
        İmleç bir sözcük geri gider

    KONTROL-u <rakam>
        Bir komutun önünde tuşlandığında komutu tekrarlar

    ALT-<
        İmleç dosya başına gider

    ALT->
        İmleç dosya sonuna gider

    KONTROL-a
        İmleç satır başına gider

    KONTROL-e KONTROL-e
        İmleç satır sonuna gider

    ALT-a
        İmleç tümcenin başına gider

    ALT-e
        İmleç tümce sonuna gider

    ALT-}
        İmleç bir paragraf ileri gider

    ALT-{
        İmleç bir paragraf geri gider
Önceki Üst Ana Başlık Sonraki
Donanım ve Yazılım Başlangıç Sözcükleri Duymak
Bir Linux Kitaplığı Sayfası