X Window Türkçe klavye desteği

Red Hat

X Window'un 4.x sürümlerinden birini kullanıyorsanız artık eski xmodmap klavye dosyalarını kullanmak zorunda değilsiniz. 4.x sürümlerinde ISO-8859-9 tanındığı için xmodmap ile xkb'yi (x-keyboard) dolaylı kullanmak yerine doğrudan doğruya xkb için bir tr klavye dosyası kullanabiliyoruz. x-4.2 den önceki bir sürümü kullanıyorsanız, XFree86 kurulumunda çıkan tr dosyası ile Türkçe desteği tam sağlanmamaktadır. Bu HOWTO'nun önceki sürümündeki ayarlamalarla kullanılabilir olsa da artık X Window ve masaüstü yöneticilerinin arka planda UTF-8 kullanmaya başladığı günümüzde bu klavye dosyası ile Türkçe karakterlerimizi elde etmek mümkün olamamaktadır.

x-4.2.0 ile dağıtılmış olan tr klavye dosyası ile Türkçe karakterlerimizi yazmak mümkün olsa da <CapsLock> ve <CapsLock>+<Shift> tuşları ile elde edilen ğ, ş, ı ve i karakterleri yanlış dönüşümler yapmaktadır. Bu sorunu halletmek üzere XFree86 yazarları ile yazışarak gerekli kod değişikliklerini yaptırmak mümkün olmuştur. Bu sorunu halletmek üzere caps adıyla yeni bir dosya ve bu dosya ile çalışacak şekilde tr klavye dosyası hazırlanmıştır.

x-4.3.0 ile bilinen tüm sorunları çözümlenmiş bir tr klavye dosyası dağıtımla birlikte gelmiştir. Ancak, yine de boş durmamış, x-4.3.0 dağıtıldıktan sonra yazılımcıları ve 101 tuşlu Q klavye kullanıcılarını da düşünerek tr klavye dosyasına bir klavye eşlemi daha, tr_alt klavye eşlemi eklenmiştir. Eklerdeki tr dosyası dağıtılmış olan x-4.3.0 sürümü için olup XFree86 CVS'sindeki tr klavye dosyasından biraz farklıdır. XFree86 CVS'sindeki tr klavye dosyası CVS'deki kod ile çalışmak üzere düzenlenmiştir.

x-4.2.0 öncesi

X Window'un x-4.2.0 sürümünden önceki sürümlerinde libc yerelleriyle bir uyumsuzluk söz konusudur. Bu sorun 4.2.0 sürümünde düzeltilmiştir. x-4.2.0'dan eski sürümleri kullananlar bu sorunu XFree86'nın yaptığı gibi değil; çünkü o bir kod değişikliği idi; libc yerellerinde bir küçük düzeltme ile bu sorunu giderebilirler. Bunun için /usr/lib/locale/ dizininde aşağıdaki işlemi yapacaklardır:

# ln -s tr_TR tr_TR.ISO-8859-9
# ln -s tr_TR.utf8 tr_TR.UTF8

Bu işlemden sonra Eklerde verilen tr dosyasını sisteminizde /etc/X11/xkb/symbols/ dizinine tr ismiyle kaydedin. Mevcut dosyanızı saklamak isterseniz ismini tr.eski olarak değiştirmeniz yeterli olacaktır. Dosya hem Q klavye hem de F klavye yerleşimlerine yanıt verecek şekilde düzenlenmiştir. xkb Türkçe klavyesini X Window'a tanıtmak için XF86Config-4 dosyasında değişiklik yapmak gerekiyor.

X Window için farklı yapılandırma dosyaları kullanılabilmektedir. Hangi yapılandırma dosyasının kullanıldığı /var/log/XFree86.0.log dosyasının içinde yazar. Dosya içinde şuna benzer bir satır arayacaksınız:

  (==) Using config file: "/etc/X11/XF86Config-4"

Aşağıdaki değişiklikleri burada belirtilen dosyada yaparsanız işinizi şansa bırakmamış olursunuz:

Önce dosyayı bir metin düzenleyici ile açıp değişiklik yapacağımız yeri bulun. Section "InputDevice" satırı ile başlayan bölümde aşağıdaki satırlara benzer satırları bulun.

Q klavye kullanmak istiyorsanız:

Option "XkbRules"   "xfree86"
Option "XkbModel"   "pc105"
Option "XkbLayout"  "tr"
Option "XkbOptions" "grp_led:caps"

F Klavye kullanmak istiyorsanız:

Option "XkbRules"   "xfree86"
Option "XkbModel"   "pc105"
Option "XkbLayout"  "tr"
Option "XkbVariant"  "tr_f"
Option "XkbOptions" "grp_led:caps"

satırlarını dosyaya yazın ve kaydedip X Window oturumunuzu yeniden başlatın. Hemen bir xterm açın ve Türkçe karakterleri yazmaya başlayın. Bu kadar basit.

	İpucu
	Kullanmakta olduğunuz Q klavyenizin başına onparmak bilen ve F klavye kullanan bir arkadaşınız geçmek isterse ne yapmak gerektiğini biliyor musunuz? Hemen bir `xterm` açıyorsunuz ve aşağıdaki komutu giriyorsunuz: `#` `setxkbmap tr -variant tr_f` Tekrar Q klavyenize kavuşmak için de: `#` `setxkbmap tr -variant basic`

x-4.2.0 için

Önceki bölümde anlatılan çözüm x-4.2.0 sürümünde de çalışmakla birlikte bu sürümde ve sonrakilerde Türkçe'nin gerektirdiği bazı özellikler koda eklenmiş olduğundan hem klavye dosyası basitleşmiş hem de libc uyumluluğu için gereken sembolik bağın yapılması gereksiz hale gelmiştir.

Önce Eklerde verilen tr dosyasını sisteminizde /etc/X11/xkb/symbols/ dizinine tr ismiyle kaydedin. Mevcut dosyanızı saklamak isterseniz ismini tr.eski olarak değiştirmeniz yeterli olacaktır. Dosya hem Q klavye hem de F klavye yerleşimlerine yanıt verecek şekilde düzenlenmiştir. caps dosyasını da dosya sisteminizde /etc/X11/xkb/types/ dizinine caps ismiyle kaydedin. x-4.2.0 sürümünden sonraki sürümlerde caps dosyası eğer yine unutulmazsa, dağıtımın içinde yer alacaktır.

Bir önceki bölümde X Window'un hangi yapılandırma dosyasını kullandığının nasıl bulunacağı ve bu dosyada değişiklik yapılacak yerin neresi olduğunu belirtmiştim. Önceki bölümü okumadan bu bölüme geldiyseniz önce orayı okumanızı öneririm.

Q klavye kullanmak istiyorsanız:

Option "XkbRules"   "xfree86"
Option "XkbModel"   "pc105"
Option "XkbLayout"  "tr"
Option "XkbOptions" "caps:shift"

F Klavye kullanmak istiyorsanız:

Option "XkbRules"   "xfree86"
Option "XkbModel"   "pc105"
Option "XkbLayout"  "tr"
Option "XkbVariant"  "tr_f"
Option "XkbOptions" "caps:shift"

satırlarını dosyaya yazın ve kaydedip X Window oturumunuzu yeniden başlatın. Hemen bir xterm açın ve Türkçe karakterleri yazmaya başlayın.

Bir önceki bölümde verilen ipucu X Window'un 4.2.0 ve sonraki sürümünü kullananlar için de yaralıdır.

x-4.3.0 ve sonrası

X Pencere Yöneticisinin bu sürümünde Türkçe klavye ile ilgili tüm sorunlar çözülmüştür. x-4.3.0 dağıtıma girdikten sonra yazılımcılar için ve 101 tuşlu Q klavye kullanıcıları için Türkçe Alt-Q klavye eşlemi de tr dosyasına eklenmiştir. tr dosyasının son halini Eklerde bulabilirsiniz.

x-4.2.0 öncesi bölümünde XFree86'nın hangi yapılandırma dosyasını kullandığının nasıl bulunacağı ve bu dosyada değişiklik yapılacak yerin neresi olduğunu belirtmiştim. Önceki bölümü okumadan bu bölüme geldiyseniz önce orayı okumanızı öneririm.

Q klavye kullanmak istiyorsanız:

Option "XkbRules"   "xfree86"
Option "XkbModel"   "pc105"
Option "XkbLayout"  "tr"
Option "XkbOptions" "caps:shift"

F Klavye kullanmak istiyorsanız:

Option "XkbRules"   "xfree86"
Option "XkbModel"   "pc105"
Option "XkbLayout"  "tr"
Option "XkbVariant" "tr_f"
Option "XkbOptions" "caps:shift"

Alt-Q Klavye kullanmak istiyorsanız:

Option "XkbRules"   "xfree86"
Option "XkbModel"   "pc101"
Option "XkbLayout"  "tr"
Option "XkbVariant" "tr_alt"

satırlarını dosyaya yazın ve kaydedip X Window oturumunuzu yeniden başlatın. Hemen bir xterm açın ve Türkçe karakterleri yazmaya başlayın.

Debian

Debian için X klavye ayarları ile Red Hat klavye ayarları arasında fark yoktur. Dikkat edilmesi gerekli husus kullandığınız Debian sürümünde kurulu X'in sürümüdür. Aşağıda verilen komutlar X klavye dosyalarının sisteme kopyalanması işlemlerini her sürüm için açık şekilde göstermektedir.

x-4.1 kullanıyorsanız ("Woody"):

# cp --suffix='.eski' ~/tr/tr-4.1 /etc/X11/xkb/symbols/tr

x-4.2 kullanıyorsanız:

# cp --suffix='.eski' ~/tr/tr-4.2 /etc/X11/xkb/symbols/tr

x-4.3 kullanıyorsanız: (tr_alt klavye kullanmayacaksınız x-4.3.0 ve sonrasında X dağıtımıyla hazır gelen sembol dosyası da kullanılabilir. Ekteki tr-4.3 dosyasında tr_alt yerleşimi de tanımlıdır.)

# cp --suffix='.eski' ~/tr/tr-4.3 /etc/X11/xkb/symbols/tr