Açılış disketleri ve önyükleme süreci

Bir açılış disketi basitçe: bir disket içerisinde bulunan minik bir Linux sistemi diye tanımlanabilir. Büyük boyutlu Linux sistemlerinin gerçekleştirdiği işlevlerin pek çoğunu gerçekleştirmelidir. Bir açılış disketi yapmaya geçmeden önce, Linux açılış sürecini tam olarak anlamalısınız. Biz bu kısımda temel bilgileri anlatacağız, böylece kılavuzun geri kalanını anlamanıza yetecek bilgiye sahip olacaksınız. Pek çok ayrıntı ve olası seçenekler, bu kılavuz içinde açıklanmamaktadır.

Önyükleme süreci

Bütün PC sistemleri önyükleme sürecini ROM (BIOS) içindeki kodu çalıştırıp, önyükleme aygıtının 0.silindirinin 0. sektöründen yükleyerek başlatır. Bu önyükleme aygıtı genellikle birincil disket sürücüdür (DOS için A: ve Linux için /dev/fd0 ile ifade edilir). Daha sonra BIOS bu sektördeki kodu çalıştırmayı dener. Pek çok önyükleme yapılabilen diskte, 0.silindirin 0. sektörü şunlardan birini ihtiva eder:

LILO gibi bir önyükleyicinin kodu (bu kod çekirdeği yükler ve düzgün olarak çalışmasını sağlar)
Linux gibi bir işletim sistemi çekirdeğinin başlangıcını.

Şayet Linux çekirdeği bir diskete ham biçimde kopyalanmışsa, disketin ilk sektörü, Linux çekirdeğinin ilk sektörü olacaktır. Bu ilk sektör, önyükleme aygıtında bulunan çekirdeğin kalan kısımlarını yükleyerek önyükleme sürecinin devamını sağlar.

Çekirdek tamamen diskete/diske yüklenmişse, ilk sektör aygıt sürücülerini ve dahili veri yapısını ilklendirir. Bu işlem bir kere tamamlanınca, ramdisk diye adlandırılan özel bir yere yerleştirilen bir biteşleme sıra gelir. Buradan, kök dosya sistemini nerede ve nasıl bulunacağı bilgisi alınır. Kök dosya sistemi ``/'' şeklinde bağlanan bir dosya sistemidir. Çekirdeğe bu dosya sistemini nerede bulabileceği bilgisini verilmelidir. Şayet orada yüklenebilir bir biteşlem bulamazsa, sistem kapatılır.

Bazı önyüklemelerde — genellikle disketten yapılan önyüklemelerde — kök dosya sistemi bir ramdisk'e yüklenir. Bir ramdisk, disket muamelesine tabi tutulan bir RAM alanıdır. RAM, bir disketten çok daha hızlı olduğu için, ramdisk üzerinden yapılan sistem açılışları çok daha hızlı olmaktadır. Ayrıca, çekirdek sıkıştırılmış bir dosya sistemini ramdisk'e yükleyebilir ve orada açabilir. Bu sayede tek bir diskete çok daha fazla dosya sığdırılmış olur.

Kök dosya sistemi yüklenip, bağlandıktan sonra şuna benzer bir ileti göreceksiniz:

VFS: Mounted root (ext2 filesystem) readonly.

Sistem, kök dosya sistemini başarılı bir şekilde yüklendikten sonra, init çalıştırılır (/bin veya /sbin içinden). init, /etc/inittab dosyasından ayarlarını okur, sysinit'i işaret eden bir satır arar ve daha sonra ismi geçen betiği çalıştırır. sysinit betiği genellikle, /etc/rc veya /etc/init.d/boot gibi birşeydir. Bu betik, temel sistem servislerini düzenleyen, - örneğin sabit disk üzerinde fsck'nın çalışmasını sağlayan - gerekli çekirdek modüllerini yükleyen, ağı ve takas alanını ilklendiren ve /etc/fstab içinde bahsi geçen dosya sistemlerini bağlayan kabuk komutları topluluğudur.

Bu betik genellikle, modüler başlangıçları sağlamak için, başka betikleri de çalıştırır. Örneğin; genel SysVinit yapısı içinde, /etc/rc.d/ dizini, sistem servislerinin açılış ve kapanış durumlarını düzenleyen bilgileri içeren dosyaların bulunduğu pek çok alt dizin ihtiva eder. Bu dizin oldukça karışık bir yapıya sahiptir. Bununla birlikte, bir açılış disketindeki sysinit betiği oldukça basit bir yapıdadır.

sysinit betiğinin çalışması bitince, denetim tekrar init'e geçer. inittab içinde tanımlanmış olan initdefault anahtar sözcüğü ie belirtilen öntanımlı çalışma seviyesine girilir. Çalışma seviyesi satırı, genellikle getty gibi biruygulamayı işaret eder. Bu uygulama konsollar ve tty'ler arası iletişimi kontrol etmekten ve düzenlemekten sorumludur. Sisteme girişiniz esnasında gördüğünüz ``login:'' isteminden getty sorumludur. Kullanıcının adını ve parolasını girmesinden sonra, bu bilgilerin geçerlilik ve tutarlılığını kontrol etmek için, login uygulaması çalıştırılır.

Disk çeşitleri

Temel açılış sürecine göz attıktan sonra, bahsi geçen disklerin çeşitlerini tanımlayabiliriz. Biz burada diskleri dörde ayıracağız. Aksi belirtilmediği sürece "disk" kelimesi disketleri tanımlamaktadır. Bunun yanında, burada belirtilen pek çok şey sabit diskler içinde geçerlidir.

önyükleme [İng: boot]: Açılış yapabilen bir çekirdek ihtiva eden bir disk. Bu disk önce çekrideği yüklemek ve ardından başka bir diskten kök dosya sistemini yüklemek için kullanılabilir. Bir önyükleme disketindeki çekirdeğe, kök dosya sisteminin yolu bildirilmelidir.
Sıklıkla, önyükleme diskleri, kök dosya sistemlerini başka bir disketten yüklerler. Başka bir disketten yüklemek yerine, kök dosya sistemini sabit diskten yükleyecek şekilde ayar yapmak da mümkündür. Bu genellikle yeni bir çekirdek sürümünü denerken kullanılır (aslında ``make zdisk'' komutu, çekirdek kaynak kodlarını kullanarak bu tür bir açılış disketi yapmanızı sağlar).
kök [İng: root]: Bir Linux sisteminin çalışması için gereken dosyaları içeren bir dosya sisteminin bulunduğu disk. Bu tür diskler çekirdek veya önyükleyici içermek zorunda değildir.
Çekirdek bir kere yüklendikten sonra, kök disklerini diğer disklere bağımlı olmadan kullanabilirsiniz. Genelde, kök diski ramdisk'e özdevinimli olarak kopyalanır. Bu sayede kök diske erişim çok daha hızlı olur ve disket sürücüyü uygulama disketlerini kullanabilmek için serbest bırakmış oluruz.
önyükleme ve kök [İng: boot/root]: Hem çekirdek hem de kök dosya sistemi içeren diskler. Başka bir deyişle: sabit disk olmadan bir Linux sistemini yükleyecek ve çalışmasını sağlayacak her şeyi içeren bir disket. Bu tür bir diskin yararı küçük boyutlu olmasıdır; gereken her şey tek bir disk üzerindedir. Bununla birlikte, bu yararı aynı zamanda zorluklarını da yanında getirir: tek bir diskete her şeyi sığdırmak, sıkıştırılmış olsa bile, oldukça zordur.
uygulamalar: Bir dosya sistemi içeren ama kök dosya sistemi olarak bağlanması tasarlanmamış olan diskler. İlave verilerin bulunduğu disk. Bu tür diskleri, kök diske sığdırmayı beceremediğimiz uygulama ve verileri taşımak için kullanacağız.

Genel olarak, "bir açılış disketi yapmak"tan bahsederken, hem önyükleme, hem de kök bölümleri yapmaktan bahsediyor olacağız. Bu iki bölüm tek bir diskette olabileceği gibi, iki ayrı diskette (önyükleme + kök diskleri) şeklinde de olabilir. Kurtarma diskleri için en esnek yapı, sanırım ayrı ayrı disklerin kullanılması olsa gerek. Gerekli uygulama ve veriler için de ek bir uygulama disketleri kullanabilirsiniz.