Kabuk Programlamaya Giriş

Her kabuğun kendine özgü programlama dili yapısı vardır. Bash kabuğu ise güçlü programlama özellikleriyle karmaşık programların rahatça yazılmasına izin verir. Mantıksal operatörler, döngüler, değişkenler ve modern programlama dillerinde bulunan pek çok özellik bash kabuğunda da vardır ve işleyiş tarzları da hemen hemen aynıdır.

Genellikle, bir programı oluşturacak olan komutlar bir dosyaya yazılırlar ve ardından bu dosya çalıştırılır. Herhangi bir editör yardımıyla yazılan program, daha sonra kabuk altında çalıştırılır. Bir kabuk programı diğerlerini çalıştırabilir. Bu düzende kabuk programlarını daha karmaşık komutların biraraya gelmiş ve büyümüş haline benzetebiliriz.

Kabuk Programları

Kabuk programları, bir veya birden fazla linux komutunu tutan dosyalardır. Bu dosya yaratıldıktan sonra doğrudan dosyanın ismi girilerek veya dosya isminden önce '.' karakteri getirerek çalıştırılabilir. Bir kabuk programı, çalıştırma bitini 1 yapmak suretiyle "çalıştırılabilir" hale getirilir. chmod komutu yardımıyla bir programı çalıştırılabilir yapmak için,

$ chmod +x komut-ismi

yazılabilir. Bundan sonra programın ismi yazılıp enter tuşuna basıldığı zaman bir program Linux komutuymuş gibi çalışacaktır.

$ cat calistir
echo -n "Tarih : "
date
$ chmod +x calistir
$ calistir
Tarih : Sun Dec  8 07:11:51 EET 1996

Yukarıdaki örnekte "calistir" isimli iki satırlık bir kabuk programının önce içeriği ekrana yazıldı, ardından çalıştırılacak duruma getirildi ve çalıştırıldı.

Kabuk programları yazarken dosyanın işlevini ve her satırdaki komutun veya komut kümesinin ne amaçla kullanıldığını gösteren açıklama satırları kullanmak işe yarar. Bir açıklama eklemek için satır başına (veya boş satıra) # işareti eklenir ve ardından istenilen cümle girilir. # işaretinden sonraki tüm satır kabuk tarafından gözardı edilir. Aşağıdaki programda komut öncesinde yeralan açıklama satırı, komut hakkında bilgi veriyor.

# gunzip komutu dosya acmak icin kullanilir.
gunzip sistem.gz

Yorum satırı, komutun sonuna da eklenebilir.

ps -aux         # sistem surecleri hakkinda ayrintili bilgi..

Bir kabuk altında çalışırken başka bir kabuk için yazılmış bir programı çalıştırmak mümkündür. Örneğin tcsh altındasınız ve daha evvel bash kullanarak yazdığınız bir programı çalıştırmak istiyorsunuz. Önce bash yazarak kabuk değiştirmeli, ardından programı çalıştırmalı, ve tekrar tcsh'a dönmelisiniz. Tüm bunları otomatik olarak yaptırabilirsiniz. Programın en başına #! karakterini, ardından programın çalışacağı kabuğun patikasını yazın. Örneğin #!/bin/bash komutunu programın en üstüne eklerseniz bu program bash kabuğu altında çalışacaktır.

Değişkenlerin Kullanımı

Bir değişkene değer atandığı anda sistem tarafından tanınır. Değişkenler alfabetik veya sayısal karakterlerden oluşabilirler fakat bir değişken sayısal bir değer ile başlayamaz. Bunların dışında değişken isminin içinde "_" karakteri de bulunabilir. Bir değişkene değer ataması "=" işareti yardımıyla yapılır.

$ mesaj="aksama yemege geliyorum"

İçeriği olan bir değişkene başına "$" işareti konularak ulaşılır. Aşağıda, echo komutu yardımıyla bir değişkenin içeriği ekrana basılıyor.

$ echo $mesaj
aksama yemege geliyorum
$ echo yarin $mesaj
yarin aksama yemege geliyorum

Aynı mesajı değişken kullanmadan da görüntüleyebiliriz.

$ echo "Aksama yemege geliyorum"
Aksama yemege geliyorum

Giriş/Çıkış İşlemleri

Bir kabuk programı çalışırken kullanıcıdan klavye yardımıyla bilgi girmesi sağlanabilir. Bu tür işlemler için tanımlanan read komutu klavyeyi okur ve aldığı bilgiyi bir değişkene atar. Aşağıdaki komutları içeren program yardımıyla klavyeden okunan değer ekrana yazılıyor. echo komutundan sonra birden fazla değişken grubu veya hem değişken, hem de dizi kullanılabilir.

echo Bir sayi giriniz..
read sayi
echo Girilen sayi : $sayi

Bazı durumlarda girilen değer özel karakterleri içerebilir. Bu durumda istenmeyen bazı sonuçların doğması kaçınılmaz olur. Aşağıdaki örneği bir dosya içine yazın ve dosyayı çalıştırdıktan sonra "*" tuşuna basın.

echo Bir karakter giriniz
read a
echo Girdiginiz karakter: $a

Aritmetik İşlemler

bash kabuğunda matematiksel işlemlere büyük sınırlamalar getirilmiştir. Tamsayı değişkeni dışında matematiksel değişken kullanmak için bu işlemler için geliştirilmiş ve kolaylıklar sağlayan awk veya bc kullanabilirsiniz.

Aritmetik işlemler için eval komutunu veya bash kabuğu altında yerleşik (builtin) komut olan let komutunu kullanabilirsiniz. Aşağıda let komutunun kullanımı görülüyor.

let "degisken=aritmetik islem"

Bu örnekte iki sayı çarpılıp çıkan sonuç başka bir değişkene yazılıyor.

$ let "carpim=2*7"
$ echo $carpim

Aritmetik değişken tanımlamanın diğer bir yolu da typeset komutu kullanmaktır.

$ typeset -i sonuc      (sonuc degiskeni bir dogal sayi icerecek)
$ a=100 ; b=56          (iki komutu ayirmak icin ; kullanilabilir)
$ sonuc=a*b
$ echo $sonuc
5600

if-else Kalıbı ve Kontrol İşlemleri

Hemen her programlama dilinde olan if kalıbı bir Linux komutunun çalışmasını kontrol (test) eder. if komutu yerleşik bir komuttur ve her if, bir fi komutuyla bitmelidir. if komutunun ardından gelen Linux komutu çalıştırılır ve komutun çıkış durumu (exit status) gözönüne alınarak ardından gelen then deyimiyle birlikte devamı işletilir. Genellikle komutun iki türlü çıkış durumu olacağından else komutunun ardından gelen komut zinciri, diğer çıkış durumunda çalıştırılır. Aşağıda if-else-then komutunun örnek sözdizimi görülüyor.

if linux komutu
    then
        komut1
        komut2
        ...
    else
        komut1
        komut2
        ...
fi

if komutu genellikle kendine test komutu ile birlikte kullanım bulur. Bu komut yardımıyla mantıksal işlemler yapılabilir, sayılar ve hatta diziler karşılaştırılabilir. Anahtar sözcük olan test'ten sonra seçenekler ve/veya karşılaştırılacak olan değerler yazılır. Her seçenek bir mantıksal işleme karşılık gelir. Örneğin -lt seçeneği ilk girilen aritmetik değişkenin ikinci değerden küçük olup olmadığını denetler. Benzer şekilde = seçeneği da iki karakter kümesinin eşitliğini kontrol eder. Aşağıda test komutunun örnek kullanımı yeralıyor.

$ test 5 -eq 3
$ a="linux"
$ test $a="linux"

komutun işletilmesinin ardından kabuğa bir değer dönderilir. Bu değer komut başarılı olarak işletilmişse 0, değilse 1'dir. Son çalıştırılan tüm Linux komutlarının çıkış değeri $? değişkeninde tutulur. test komutunun çıkış değeri de bu yolla öğrenilebilir.

$ sayi=4
$ test $sayi -eq 4
$ echo $?
0
$ test $sayi -lt 2
$ echo $?
1

test komutu yerine parantezler de kullanılabilir. Yukarıdaki iki örnek, parantez kullanılarak şu şekilde yazılabilir:

$ [ $sayi -eq 4 ]
$ [ $sayi -lt 12 ]

Dikkat edilmesi gereken bir nokta, köşeli parantez kullanırken araya boşlukların eklenmesidir. Parantezler başlı başına bir komut olarak görüldüklerinden sağında ve solunda en az bir boşluk bırakılmalıdır. test komutunda sıkça kullanılan diğer seçenekler şunlardır:

Aritmetik karşılaştırmalar

-gt  büyük
-lt  küçük
-ge  büyük eşit
-le  küçük eşit
-eq  eşit
-ne  eşit değil

Dizisel karşılaştırma

-z  boş dizi
-n  tanımlı dizi
=   eşit diziler
!=  farklı diziler

Dosya karşılaştırması

-f  dosya var
-s  dosya boş değil
-r  dosya okunabilir
-w  dosyaya yazılabilir
-x  çalıştırılabilir dosya
-h  sembolik bağlantı
-c  karakter aygıt
-b  blok aygıt

Mantıksal karşılaştırmalar

-a  VE
-o  VEYA
!   DEĞİL

if komutunun test ile birlikte kullanılabildiğini daha önce belirtmiştik. Aşağıda bununla ilgili küçük bir örnek yeralıyor.

#!/bin/bash
echo "0 ile 20 arasinda bir sayi secin"
read sec
if [ $sec -lt 10 ]
   then
        echo "Secilen sayi tek basamakli"
   else
        echo "Secilen sayi cift basamakli"
fi

Her if komutu bir fi ile son bulmalıdır.

case Kalıbı

Birkaç alternatif arasından seçim yapmak için kullanılan bir komut olan case, bir eşleştirme gördüğü anda belirli bir komut kümesini işleme sokar. case yapısı case komutu ile başlar, eşleştirilecek olan anahtar sözcük yazılır ve seçenekler alt alta, her seçeneğe ait olan komutlarla birlikte belirtilir. Tüm yapı esac komutu ile son bulur.

case anahtar-sozcuk in
        secenek1)
                komutlar
                ;;
        secenek2)
                komutlar
                ;;
        *)
                komutlar
                ;;
esac

Seçenekler arasında özel karakterler (*, [] , ? gibi) kullanılabilir. Hiçbir eşleme yapılmadığı zaman *) seçeneği değerlendirilecek ve buna bağlı olan komutlar işletilecektir. * kullanımı isteğe bağlıdır. Aşağıda case komutuna ilişkin kısa bir örnek veriliyor.

#!/bin/bash

clear
echo    "1. ekrani temizle"
echo    "2. sistemdekileri goruntule"
echo    "3. dizindeki dosyalari goster"

echo -n "Secenegi giriniz : "
read secenek

case $secenek in
        1)
          clear
          ;;
        2)
          w
          ;;
        3)
          ls -al
          ;;
        *)
          echo Hatali secenek
esac