Bu bölümde Linux'un kullandığı dosya sistemi hakkında bilgi verilecektir.
Dosya sistemini oluşturan dizinler, kapsadıkları dosyalar ve bunların
Linux işletim sistemindeki görevleri de kısaca belirtilecektir.
Bir işletim sisteminin dosya sisteminin performansı, hızı ve buna
benzer çeşitli özellikleri sistemin verimli ve kararlı çalışması
üzerinde doğrudan etkisi vardır. Linux dizin yapısının
geliştirilmesinde FSSTND (file system standard) grubunun
çalışmalarının payı çok büyük oldu. Programcılardan oluşan grup,
standartların belirlenmesinde ve uygulama aşamasında Linux ile
ilgilenenlere yardım etti. 1993 yılında Olaf Kirsh, Linux haber grubuna
yazdığı bir e-postasında Linux dosya sistemi üzerindeki çalışmaların
tamamlandığını haber verdi.
Linux dizin yapısında bazı dizinlerin işlevi birbiriyle aynıdır. Bu durum,
özellikle birbirini takip eden iki Linux sürümünde belirginleşir. Örnek
olarak bir dağıtımda /usr/bin dizini altında yeralan dosya,
diğer sürümde /bin altına yerleştirilebiyor.
Dosya sistemleri ve dizinler paylaşımlı olarak da kullanılabilir.
Birden fazla kişisel bilgisayarın bağlandığı ağda, disk alanından yer
kazanmak için bir makina sunucu (ana makina) olarak tayin edilir. Ağ
üzerindeki diğer makinalar da sunucu üzerindeki diski paylaşır. Buna
örnek olarak kullanıcı ev dizinlerinin yeraldığı /home,
çalıştırılabilir dosyaların bulunduğu /usr, e-posta ve haber
grubu bilgilerinin bulunduğu /var/spool/mail ve
/var/spool/news dizinleri verilebilir.
Kök dizini, kendisine bağlı diğer tüm dizinleri de içerdiğinden, Linux
dosya sisteminde önemli bir yere sahiptir. Linux açılırken önce kök
dizini /etc/fstab dosyasına uygun şekilde bağlanır. Diğer dosya
sistemlerinin onarımı ve kontrolü için gerekli olan fsck programları, bu
dizinde bulunmalıdır. Benzer şekilde yedekleme için gerekli olan tar, zip,
compress gibi arşiv programlarına da kök dizin altından erişilebilmeli,
açılış esnasında hafızaya yüklenen çekirdek de kök dizininde yeralmalıdır.
Bir programı yerine koymadan önce bazı "dengelerin" gözönünde tutulmasında
yarar vardır. Programlanan her yazılımı kök dizinine koyarsanız, bir süre
sonra bu dosya sisteminin şiştiğini görürsünüz. Kök dizinini başlangıçta
küçük (20-30Mb kadar) tutmak, geliştirilen programları daha önceden
belirlenen başka bir dosya sistemi altına koymak akıllıca olur. Bu yol,
ağ üzerinden genellikle paylaşımı mümkün olmayan kök dizininin her
makinadaki sabit diskte mümkün olan en az yer işgal etmesini sağlar.
Sistemdeki önemli dizinlere göz atarsak,
- /bin
Sistemin açılışı ve kontrolü için gerekli komutlar. Hem
kullanıcıların, hem de sistem görevlisinin kullanabileceği
dosyalar (kök dizinde ise fazla şişmemesi koşuluyla) buraya
atılabilir. Sadece root kullanıcının ihtiyaç duyacağı init,
getty, updatedb gibi programlar /sbin veya /usr/sbin'de
durabilir. Bu dizinde bulunan dosyalara örnek olarak cat,
chgrp, chown, date, dd, df, ln, mkdir, mount, ps, rm, sh,
su, sync ve umount verilebilir.
- /dev
G/Ç dosyaları. Linux çekirdeğinde desteklenen her aygıta ait dosya /dev dizini altında bulunur. Kurulum anında bu dosyalar yerine
yerleştirilir, bu dosyaların silinmesi durumunda /dev/MAKEDEV ile tekrar
yaratılabilirler.
- /etc
Sistem yapılandırma dosyaları. Bu dizinde çalıştırılabilir
dosyalar bulunmamalıdır.
- skel
Buradaki dosyalar, kullanıcı hesabı açıldığında kullanıcının ev
dizinine kopyalanır.
- rc.d
Bu dizinin içinde, init sürecinin başvurduğu yapılandırma
dosyaları vardır. Bunlara "rc dosysları" da denir.
- passwd
Kullanıcı veritabanı
- fstab
Linux'un açılışı esnasında bindirilecek dosya sistemleri burada
listelenir.
- group
passwd'e benzer şekilde kullanıcıların gruplarını tutar.
- inittab
init daemon için yapılandırma dosyası
- motd
Kullanıcı sisteme girdikten sonra ekranına basılması istenen mesaj
burada tutulur.
- profile
Kullanıcı sisteme girdiği zaman çalıştırılan dosya (csh ve sh
türevi kabuklar için)
- shells
Sistemde kullanılabilecek kabuk isimleri burada tutulur.
- login.access
login komutu için yapılandırma dosyası. Sisteme girişi
kullanıcı bazında sınırlamak için kullanılir.
- /home
Kullanıcılara ayrılmış dizin. Başka şekilde ayarlanmamış ise,
açılan her hesaba ait kullanıcı, burayı kullanır. Büyük sistemlerde,
bu kısım alt parçalara ayrılabilir (/home/ftpadm , /home/ogrenci gibi)
- /lib
Kütüphane dosyaları.
- /mnt
Geçici mount edilen dosya sistemleri. Sadece bu iş için
kullanıldığından sistem görevlisine zaman kazandırır.
- /proc
Süreç kontrollerini ve diğer sistem bilgilerini tutan dosya sistemi.
Bu dosya sistemi aslında disk üzerinde yer kaplamaz, tüm dosyalar
çekirdeğin bir uzantısı sayılabilir.
- cpuinfo
işlemci modeli, tipi ve performansını bildirir.
- devices
Halihazırda çalışan çekirdek içinde desteği bulunan aygıt
sürücülerini listeler.
- dma
Hangi dma kanallarının kullanıldığını belirtir.
- filesystems
Halihazırda çalışan çekirdek içinde desteği bulunan dosya
sistemlerini listeler.
- interrupts
Hangi kesintilerin kullanımda olduğunu söyler.
- iports
Halen hangi giriş/çıkış iskelelerinin kullanıldığını belirtir.
- kcore
Sistem hafızasının görüntüsü
- /root
Sistem görevlisinin ev dizini. Mümkünse bu dizini sistemdeki diğer
kullanıcıların görmeyeceği şekilde ayarlayın.
- /sbin
Hayati sistem komutları. Bir zamanlar bu dosyalar /etc dizini
altında yeralıyorlardı. Sadece sistem görevlisinin ihtiyacı olan komutlar,
/sbin veya /usr/sbin içinde bulunur.
- /tmp
Geçici dosyaların koyulduğu dizin. Belirli zaman aralıklarında
temizlenmelidir.
- /usr
Diğer önemli sistem dosyalarını tutar. Bu bölüm genelde en kalabalık
dizindir, zira yeni kurulan tüm programlar buraya konulur.
- X11R6
X Pencere sistemi bilgileri tutulur.
- doc
Belge ve dökümanlar, genellikle HOWTO ve FAQ dosyaları.
- lib
Bazı kütüphaneler
- man
Man dosyaları
- src
Bazı kaynak dosyaları ve linux çekirdeğini oluşturan kodları
(/usr/src/linux) içeren dizin.
- sbin
Kök dosya sisteminde yeralması gerekmeyen çalıştırılabilir sistem
görevlisi dosyaları
- /var
Sürekli değişen sistem bilgileri burada tutulur. İstisnalar dışında
diğer makinalarla paylaştırılmaz.
- adm
Sistem yönetimini ilgilendiren kayıtlar
- preserve
Sistemin göçmesinden sonra zarar görmesi mümkün dosyaların
kaydedildiği yer.
- spool
Sonra işlenecek olan veriler buraya atılır (e-posta gibi)
Eğer sistem yöneticisi iseniz düzenli olarak dosya ve dizin yapısını
kontrol etmelisiniz. Örneğinn /tmp dizini normal kullanıcıların
kullanımına açık olduğu için çok kısa bir sürede dolabilir. Burayı
periyodik olarak silmek için find komutu işe yarayabilir:
# find /tmp -atime +7 -exec rm -rf {} \;
Yukarıdaki komut, tmp dizini altında yeralan tüm dosyaları kontrol
edecek ve 7 günden daha eski dosyaları silecektir. Benzer şekilde,
kullanıcıların dosyalarının yer aldığı /home dizini de çok kısa bir
sürede dolmaya mahkumdur. Sistemde ne kadar büyük sabit disk olursa
olsun bir gün gelecek burası dolacaktır. Periyodik olarak buraya da
göz gezdirmek gerekir. Aşağıda yeralan kısa program, /home dizininde
yeralan kullanıcı dizinlerideki disk kullanımını büyükten küçüğe doğru
disk isimli dosyaya yollayacaktır. Bu dosyanın incelenmesiyle hangi
kullanıcıları "cezalandıracağınızı" görebilirsiniz :)
# du -skx /home/* | sort -rn > disk
du (disk usage), sistem kullanıcılarının sıkça başvurduğu bir
komuttur. Kullanılabilecek parametreler için du(1) man sayfasına bakın.
UNIX, (ve dolayısıyla Linux) iki tip aygıt tanır. Bunlardan ilki karakter
aygıtları, başka bir deyişle veri alışverişini bayt bazında yapan
cihazlar, diğeri de blok aygıtları, yani veri alışverişini blok cinsinden
yapan cihazlardır. Karakter aygıtlarına örnek olarak seri bağlanan
cihazlar ve teypler, disk aygıtlarına örnek olarak da diskler verilebilir.
Bu cihazlardan bir bilgi yazılıp okunduğunda dosya sistemi altında bunları
tanımlayan dosyalar (/dev/*) kullanılmış olur.
Örnek olarak bir yazıcıya bilgi göndermek için,
komutunu kullanabilirsiniz. Dosya, yazıcının anlayabileceği bir yapıda
olmalıdır (örneğin düz metin).
Her aygıt, bir dosya olarak dosya sisteminde kendine yer bulduğuna göre
hangi aygıt dosyalarının bulunduğunu görmek mümkün olabilir.
$ ls -l /dev/cua0
crw-rw-rw- 1 root uucp 5, 64 Nov 30 1993 /dev/cua0
İlk kolondaki ilk karakter (c), bu dosyanın bir karakter aygıtına ait
olduğunu belirtiyor. Normal dosyalar için buradaki karakter '-' olmalıydı.
Benzer şekilde blok aygıtlar için ise 'b' kullanılr.
Aygıt sürücü desteği çekirdekte olmasa bile /dev dizini
altında genellikle tüm aygıt dosyaları bulunur. Bu demektir ki
/dev/sda dosyasına sahip olduğunuz halde bir SCSI sabit
diski sistemde takılı olmayabilir. Tüm aygıt sürücülerinin bulunması,
programların kurulumunu ve yeni donanımın eklenmesini kolaylaştırır.