Tivoizasyon /ˈtiːvoʊɪˌzeɪʃən/, telif feragatlı (copyleft) yazılım lisansı (GPL gibi) şartları altında yazılım içeren bir sistemin oluşturulması ancak bu donanım üzerinde yazılımın değiştirilmiş sürümlerini çalışmasını engellemek için donanım kısıtlamaları kullanır. Richard Stallman, TiVo’nun TiVo markası dijital kayıt cihazları (DVR [digital video recorders]) üzerinde GNU GPL lisanslı yazılımı kullanmasına atıfta bulunarak kullanıcıların donanım üzerinde değiştirilmiş yazılımı tasarım gereği çalıştırmasını aktif olarak engelleyen terimi icat etti. Stallman, bu uygulamanın kullanıcıları GNU Genel Kamu Lisansı’nın (GNU GPL) korumak için tasarlandığı özgürlüğünün bir kısmını reddettiğine inanıyor. Özgür Yazılım Vakfı, tivoize donanıma “zorba aygıtlar (tyrant devices)” olarak atıfta bulunur.

Genel Bakış

TiVo’nun yazılımı; her ikisi de GNU Genel Kamu Lisansı’nın (GPLv2) 2. sürümü altında lisanslanan Linux çekirdeğini ve GNU yazılımını içermektedir. GPLv2, distribütörlerin ilgili kaynak kodunu yazılımı alan her kişi için kullanılabilir hâle getirmesini gerektirir. Bu gereksinimin amacı GPL kaplı yazılım kullanıcılarının yazılımı amaçlarına daha iyi uyacak şekilde değiştirmelerini sağlamaktır.

Bununla birlikte Stallman; TiVo’nun ürünlerini yalnızca programın dijital imzası, TiVo üreticisi tarafından yetkilendirilmiş olanlarla eşleşiyorsa programlarını çalıştırmasını sağlayarak gerçekleştirerek bu durumu atladığını ileri sürüyor. Bu nedenle TiVo, başkalarının değiştirmesi için kaynak kodunu yayınlama GPLv2 gerekliliğini yerine getirse de değiştirilen herhangi bir yazılım TiVo’nun donanımında çalışmaz.

Linux çekirdeğinin orijinal yazarı olan Linus Torvalds, kişisel olarak DRM’den hoşlanmadığını söyledi ancak diğer taraftan TiVo’nun sattıkları sistemlerde hangi yazılımların çalışabileceğini sınırlamak için dijital imzalar kullanıp kullanmayacaklarına karar vermesinin uygun olacağını savundu. Torvalds, yazılımdaki özel dijital imzaların kullanılmasının yararlı bir güvenlik aracı olduğuna inandığını belirtti. Torvalds ayrıca yazılım lisanslarının üzerinde çalıştığı donanımı değil, yalnızca yazılımı kontrol etmeye çalışması gerektiğine inanmaktadır (TiVo’nun DRM şeması yazılım olarak çalışmaktadır). Bu nedenle bir yazılıma erişebildiği ve başka bir donanımda çalışacak şekilde değiştirebildiği sürece Torvalds, Linux’un değiştirilmiş kopyalarını çalıştırmayı önlemek için dijital imza kullanmak konusunda etik olmayan bir şey olmadığını düşünüyor. Alan Cox da dâhil olmak üzere diğer Linux geliştiricileri farklı görüşler dile getirdiler.

Stallman ve Özgür Yazılım Vakfı, bu endişelerin bazılarına cevap vermeye çalıştı. Amaçlarının GPLv3 için güvenlik amaçlı özel dijital imzalara izin vermek ancak yine de tivoizasyonu önlemek için olduğunu belirtti.Stallman ve Özgür Yazılım Vakfı, bu endişelerin bazılarına cevap vermeye çalıştı. Amaçlarının GPLv3 için güvenlik amaçlı özel dijital imzalara izin vermek ancak yine de tivoizasyonu önlemek için olduğunu belirtti.

Tepki

2006’da Özgür Yazılım Vakfı (FSF [Free Software Foundation]), TiVo’nun kullanıcıların değiştirilmiş yazılımı çalıştırmalarını engelleme teknik sistemi ile savaşmaya karar verdi. FSF, GNU Genel Kamu Lisansı’nın (GPL v3) yeni bir versiyonunu geliştirirken bu aktiviteyi yasaklayan dili de içeriyordu. TiVo’ya dâhil edilen işletim sistemi çekirdeği GPL’nin şartları altında dağıtılmıştır ve FSF’nin amacı, yeni GPL’ye göre lisanslanan tüm yazılım alıcılarının dağıtılmış yazılımın değiştirilmesi ile ilgili donanım kısıtlamaları ile sınırlandırılmamasını sağlamaktır. Bu yeni lisans hükmü TiVo tarafından Nisan 2007 SEC dosyalamasında kabul edildi: “GNU/Linux işletim sistemine gelecekteki geliştirmeleri işimizi olumsuz yönde etkileyebilecek yazılımımıza dâhil edemeyebiliriz”. Linux çekirdeği, yöneticileri tarafından algılanan bazı sorunlar nedeniyle GPLv3 kullanacak şekilde değiştirilmedi.

GPLv3

GPL Versiyon 3’ün amaçlarından biri de “tivoizasyon”u önlemektir. Eben Moglen’e göre, “lisans; kurallarının kaçınılmasını teknik olarak yasaklamalıdır, aynı şekilde kurallarının yasal olarak kaçınılmasını yasaklar”.

GPLv3’ün 2. taslağı bunu netleştirmeye çalıştı. Bununla birlikte bazı Linux çekirdek geliştiricileri hâlâ 2. taslağın GPLv3 taslağının dijital imzaların faydalı kullanımını hâlâ yasaklayabileceğinden endişe duyuyorlard.

Sırasıyla 28 Mart 2007 ve 31 Mayıs 2007 tarihlerinde yayınlanan GPLv3’ün üçüncü ve dördüncü tartışma taslaklarında, anti-tivoizasyon maddesi, yazılım bir işletmeye dağıtıldığında uygulanmayacak şekilde sınırlandırılmıtır. Bu nedenle tıbbi cihazlar ve oylama makineleri ele alınmayacaktır. Nihai resmî GPLv3 29 Haziran 2007’de yayınlandı ve dördüncü taslakta göreceli olarak yapılan değişikliklerde büyük bir değişiklik olmadı.

Linus Torvalds, yeni taslağın DRM konusundaki tutumu ile “oldukça memnun” olduğunu söyledi. Bununla birlikte Linux çekirdeğinin GPLv3 altında yayımlanmasını hâlâ desteklemiyor, şunu belirtiyor:

Stallman buna “tivoizasyon” diyor ama bu onun yarattığı bir kelime ve rahatsız edici bulduğum bir terim, bu yüzden kullanmayı seçmiyorum. Bu rahatsız edici çünkü Tivo hiçbir zaman yanlış bir şey yapmadı ve FSF bile bunu kabul etti. Donanımlarını yaptıkları ve ierik üreticileriyle ilgili bazı DRM sorunlarına sahip oldukları ve bu nedenle bu donanımın bütünlüğünü korumak istedikleri gerçeğidir.

Çekirdek lisansı çekirdeği kapsar. Önyükleyicilerini ve donanımını kapsamaz ve ilgilendiğim kadarıyla kendi donanımını yapan insanlar istedikleri şekilde tasarlayabilirler. Bunun “sadece belirli bir çekirdeğin önyüklenmesi” veya “lazerli köpek balıkları” anlamına gelmesi umrumda değil.

Her durumda Linux çekirdeğini farklı bir lisans altında sunmak, çok sayıda telif hakkı sahibi olması nedeniyle muhtemelen mümkün olmayacaktır. Çoğu GPL yazılımının aksine çekirdek “GPLv2 kapsamında” ifadesi olmadan lisanslandırılır “veya isteğe bağlı olarak daha sonraki bir sürümde”, bu nedenle tüm telif hakkı sahiplerinin açık bir şekilde yeni bir sürüm altında lisans almaları gerekir.

BusyBox gibi tivoize gömülü sistemlerde yaygın olarak kullanılan diğer bazı projeler de GPLv3’e geçmeyi reddetti.

Creative Commons lisanslarının ayrıca DRM karşıtı maddeleri de vardır.

References