Linux

Geliştirici Topluluk, Linus Torvalds
İşletim Sistemi Ailesi Unix Benzeri
Çalışma Durumu Güncel
Kaynak Modeli Açık Kaynak Modeli
İlk Sürüm 17 Eylül 1991
Pazarlama Hedefi Bulut Bilişim, Gömülü Aygıtlar, Ana Bilgisayarlar, Mobil Aygıtlar, Kişisel Bilgisayarlar, Sunucular, Süper Bilgisayarlar
Uygun Çok Dilli
Platformlar Alpha, ARC, ARM, C6x, H8/300, Hexagon, Itanium, m68k, Microblaze, MIPS, NDS32, Nios II, OpenRISC, PA-RISC, PowerPC, RISC-V, s390, SuperH, SPARC, Unicore32, x86, XBurst, Xtensa
Çekirdek Tipi Monolitik
Kullanıcı Alanı GNU
Varsayılan Kullanıcı Arayüzü Unix Kabuğu
Lisans GPLv2 ve Diğerleri (“Linux” adı bir ticari markadır.)
Resmî İnternet Sitesi https://www.kernel.org/

Linux (/ˈlɪnəks/ LIN-əks); ilk kez 17 Eylül 1991’de Linus Torvalds tarafından yayımlanan işletim sistemi çekirdeği olan Linux çekirdeğini taban alan, açık kaynak bir Unix benzeri işletim sistemi ailesidir. Linux genellikle bir Linux dağıtımında paketlenir.

Dağıtımlar Linux çekirdeği ve destekleyen sistem yazılımı ve kütüphaneleri içerir, bunların çoğu GNU Projesi tarafından sağlanmaktadır. Birçok Linux dağıtımı adında “Linux” kelimesini kullanır ancak Özgür Yazılım Vakfı GNU yazılımının önemini vurgulamak için GNU/Linux adını kullanır ve bazı anlaşmazlıklara yol açar.

Popüler Linux dağıtımları Debian, Fedora ve Ubuntu’dur. Ticari dağıtımlar Red Hat Enterprise Linux ve SUSE Linux Enterprise Server’dir. Masaüstü Linux dağıtımları; X11 veya Wayland gibi bir pencere sistemi ve GNOME veya KDE Plasma 5 gibi bir masaüstü ortamı içerir. Sunucular için amaçlanan dağıtımlar, grafikleri tamamen ihmal edebilir veya LAMP gibi bir çözüm yığını içerebilir. Linux özgürce yeniden dağıtılabilir olduğundan herhangi bir amaç için bir dağıtım oluşturabilir.

Linux, Intel x86 mimarisine dayanan kişisel bilgisayarlar için geliştirildi ancak o zamandan beri herhangi bir işletim sisteminden daha fazla platforma taşındı. Linux; sunucular ve ana sistem bilgisayarları gibi diğer büyük demir sistemlerdeki lider işletim sistemi ve TOP500 süper bilgisayarlarında kullanılan tek işletim sistemidir (Kasım 2017’den bu yana tüm rakipleri aşamalı olarak ortadan kaldırdı.). Masaüstü bilgisayarların yaklaşık yüzde 2,3 oranında kullanılır. Linux çekirdeği tabanlı Chrome OS’yi çalıştıran Chromebook; ABD K-12 eğitim pazarına hükmediyor ve ABD’de 300 dolar altındaki dizüstü bilgisayar satışlarının yaklaşık yüzde 20’sini temsil ediyor.

Linux ayrıca gömülü sistemler üzerinde çalışır yani işletim sistemi tipik olarak firmware’ye yerleşik olan ve sisteme çok özel olarak tasarlanmış aygıtlar. Buna yönlendiriciler, otomasyon kontrolleri, televizyonlar, dijital video kayıt cihazları, video oyun konsolları ve akıllı saatler dâhildir. Birçok akıllı telefon ve tablet bilgisayar Android ve diğer Linux türevlerini çalıştırıyor. Android’in akıllı telefonlar üzerindeki hâkimiyeti nedeniyle Linux tüm genel amaçlı işletim sistemlerinin en büyük kurulum tabanına sahiptir.

Linux; özgür ve açık kaynak yazılım iş birliğinin en seçkin örneklerinden biridir. Kaynak kodu; GNU Genel Kamu Lisansı gibi kendi lisansları uyarınca herhangi biri tarafından ticari veya ticari olmayan bir şekilde kullanılabilir, değiştirilebilir ve dağıtılabilir.

Tarihçe

Öncüler

Unix işletim sistemi; 1969 yılında AT&T’nin Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Bell Laboratuvarlarında Ken Thompson, Dennis Ritchie, Douglas McIlroy ve Joe Ossanna tarafından tasarlandı ve uygulandı. İlk olarak 1971’de piyasaya sürüldü, Unix o zamanlar genel olarak olduğu gibi tamamen assembly dilinde yazıldı. Daha sonra 1973’teki anahtar öncü yaklaşımda C programlama dilinde Dennis Ritchie tarafından yazılmıştır (bazı donanım ve G/Ç yordamları hariç). Unix’in yüksek düzeyde bir dil uygulamasının bulunması, farklı bilgisayar platformlarına taşınmasını kolaylaştırdı.

Bilgisayar işine girmesini yasaklayan daha önceki bir antitröst davası nedeniyle işletim sisteminin kaynak kodunu isteyen kişilere lisans vermek için AT&T gerekliydi. Sonuç olarak Unix hızla büyüdü ve akademik kurumlar ve işletmeler tarafından geniş çapta benimsendi. 1984 yılında AT&T kendisini Bell Laboratuvarlarından elden çıkardı; ücretsiz lisans gerektiren yasal zorunluluktan kurtulmuş Bell Labs Unix’i sahipli bir ürün olarak satmaya başladı, kullanıcıların yasal olarak Unix’i değiştirmelerine izin verilmedi. 1983 yılında Richard Stallman tarafından başlatılan GNU Projesi, tamamen özgür yazılımdan oluşan “eksiksiz bir Unix uyumlu yazılım sistemi” oluşturma hedefine sahipti. Çalışma 1984’te başladı. Daha sonra 1985’te Stallman; Özgür Yazılım Vakfına başladı ve 1989’da GNU Genel Kamu Lisansı’nı (GNU GPL [GNU General Public License]) yazdı. 1990’ların başında bir işletim sisteminde gerekli olan programların çoğu (kütüphaneler, derleyiciler, metin editörleri, bir Unix kabuğu ve bir pencere sistemi gibi) tamamlandı ancak GNU/Hurd olarak adlandırılan aygıt sürücüleri, daemon ve çekirdek gibi düşük seviyeli ögeler durduruldu ve eksik kaldı.

Linus Torvalds, GNU çekirdeği o zaman (1991) mevcut olsaydı kendi yazmaya karar vermeyeceğini belirtti.

1992 yılına kadar yayımlanmamasına rağmen yasal komplikasyonlar nedeniyle NetBSD, OpenBSD ve FreeBSD’nin iniş yaptığı 386BSD’nin gelişimi Linux’un önüne geçti. Torvalds ayrıca eğer o zaman 386BSD mevcut olsaydı muhtemelen Linux oluşturmayacağını da belirtti.

MINIX; bir bilgisayar bilimi profesörü olan Andrew S. Tanenbaum tarafından yaratılmış ve 1987 yılında öğrencileri ve işletim sistemi ilkelerini öğrenmek isteyen diğerlerini hedef alan minimal bir Unix benzeri işletim sistemi olarak piyasaya sürülmüştür. MINIX’ın kaynak kodunun tamamı ücretsiz bir şekilde mevcut olmasına rağmen lisans koşulları lisansın Nisan 2000’de değiştirilmesine kadar özgür yazılım olmasını engelledi.

Kreasyon

1991’de Helsinki Üniversitesine devam ederken Torvalds işletim sistemleri hakkında merak uyandırdı. O zamanlar sadece eğitim amaçlı kullanımla sınırlı kalan MINIX lisansı tarafından sinirlenerek sonunda Linux çekirdeği olan kendi işletim sistemi çekirdeği üzerinde çalışmaya başladı.

Torvalds; MINIX’ta Linux çekirdeğinin gelişimine başladı ve MINIX için yazılmış uygulamalar da Linux’ta kullanıldı. Daha sonra Linux olgunlaştı ve Linux çekirdeği gelişimi Linux sistemlerinde gerçekleşti. GNU uygulamaları ayrıca tüm MINIX bileşenlerini de değiştirdi çünkü GNU Projesi’nden özgürce ulaşılabilir kodu yavru kuş işletim sistemi ile kullanmak avantajlıydı; GNU GPL kapsamında lisanslanan kod, aynı veya uyumlu bir lisans altında yayınlandıkları sürece diğer bilgisayar programlarında tekrar kullanılabilir. Torvalds, ticari yeniden dağıtımını yasaklayan orijinal lisansından GNU GPL’ye geçiş yaptı. Geliştiriciler GNU bileşenlerini Linux çekirdeği ile bütünleştirerek tamamen fonksiyonel ve özgür bir işletim sistemi oluşturmaya çalıştılar.

Adlandırma

Linus Torvalds, icatnı “free”, “freak” ve “x” (Unix’e bir ima gibi) iki sözcüğün ve anlamlarının karışımından türetilen yeni bir sözcük olan “Freax” olarak adlandırmak istemişti. Sistemdeki çalışmalarının başlangıcında projenin bazı dosyalarında yaklaşık yarım yıl boyunca “Freax” adı vardı. Torvalds zaten “Linux” adını düşünmüştü fakat başlangıçta onu çok bencilce reddetti.

Geliştirmeyi kolaylaştırmak için dosyalar Eylül 1991’de FUNET’in FTP sunucusuna (ftp.funet.fi) yüklendi. Torvalds’ın o zamanki Helsinki Teknoloji Üniversitesindeki (HUT [Helsinki University of Technology]) çalışma arkadaşı Ari Lemmke, “Freax”ın iyi bir isim olduğunu düşünmedi. Böylece sunucuya Torvalds’a danışmadan “Linux” adını verdi. Ancak daha sonra Torvalds “Linux” için onay verdi.

“Linux” kelimesinin nasıl telaffuz edilmesi gerektiğini göstermek için (/ˈlɪnəks/ LIN-əks) Torvalds, çekirdek kaynak koduyla birlikte bir sesli rehber içeriyordu. Telaffuzun bir başka çeşidi /ˈlɪnəks/ LYN-əks.

Ticari ve Popüler Alım

Linux’un yalnızca hobi tarafından kullanılmaktansa üretim ortamlarında benimsenmesi, 1990’ların ortalarında NASA gibi kuruluşların giderek daha pahalı olan makinelerini Linux çalıştıran ucuz emtia bilgisayarları kümeleriyle değiştirmeye başladığı süper bilgisayar topluluğunda ilk olarak çıkmaya başladı.

Günümüzde Linux sistemleri bilgisayar kullanımında gömülü sistemlerden neredeyse tüm süper bilgisayarlara kadar kullanılmaktadır ve popüler LAMP uygulama yığını gibi sunucu kurulumlarında bir yer sağlamıştır. Linux dağıtımlarının ev ve kurumsal masaüstlerinde kullanımı artmaktadır. Linux dağıtımları da netbook pazarında popüler hâle geldi, birçok Linux aygıtı özelleştirilmiş olarak dağıtıldı ve Google, netbook’lar için tasarlanmış kendi Chrome OS’lerini piyasaya sürdü.

Linux’un tüketici pazarındaki en büyük başarısı belki de mobil cihaz pazarıdır, Android akıllı telefonlarda en baskın işletim sistemlerinden biridir ve tabletlerde ve daha yakın zamanlarda giyilebilir ürünler üzerinde çok popülerdir. Linux oyunu; Valve’nin Linux’a desteğini göstermesi ve kendi oyun odaklı Linux dağıtımını başlatmasıyla yükselişe geçti. Linux dağıtımları ayrıca Brezilya federal hükümeti gibi çeşitli yerel ve ulusal hükûmetlerle de popülerlik kazanmıştır.

Şu Anki Geliştirme

Greg Kroah-Hartman; Linux çekirdeğinin baş bakımcısıdır ve gelişimine rehberlik etmektedir. Stallman, GNU bileşenlerini destekleyen Özgür Yazılım Vakfına başkanlık ediyor. Son olarak bireyler ve şirketler üçüncü taraf GNU dışı bileşenler geliştirir. Bu üçüncü taraf bileşenleri çok geniş bir çalışma grubuna sahiptir ve hem çekirdek modüllerini hem de kullanıcı uygulamalarını ve kütüphanelerini içerebilir.

Linux satıcıları ve toplulukları; çekirdeği, GNU bileşenlerini ve GNU dışı bileşenleri, Linux dağıtımları şeklinde ek paket yönetim yazılımıyla birleştirir ve dağıtır.

Tasarım

Linux tabanlı bir sistem; 1970’lerde ve 1980’lerde Unix’te kurulan ilkelerden temel tasarımının türetilen, modüler bir Unix benzeri işletim sistemidir. Böyle bir sistem; monolitik bir çekirdeği, işlem kontrolünü, ağ bağlantısını, çevre birimlerine ve dosya sistemlerini yöneten Linux çekirdeğini kullanır. Aygıt sürücüleri ya doğrudan çekirdeğe tümleştirilir ya da sistem çalışırken yüklenen modüller olarak eklenir.

GNU kullanıcı alanı; Linux çekirdeğini temel alan birçok sistemin önemli bir parçasıdır ve Android önemli bir istisnadır. Projenin C kütüphanesini uygulaması, çekirdek kullanıcı alanı arayzü için gerekli olan Linux çekirdeğinin sistem çağrıları için bir örtü olarak işlev görür, araç zinciri Linux gelişimi (Linux çekirdeğinin kendisini oluşturmak için kullanılan derleyiciler dâhil) için hayati bir programlama aracı koleksiyonudur ve çekirdek araçlar birçok temel Unix araçlarını uygular. Proje ayrıca popüler bir CLI kabuğu geliştirdi. Çoğu Linux sistemi tarafından kullanılan grafiksel kullanıcı arabirimi (veya GUI [graphical user interface]), X Pencere Sistemi’nin bir uygulamasının üzerine inşa edilmiştir. Daha yakın zamanlarda Linux topluluğu, X11’in yerine yeni görüntüleme sunucusu protokolü olarak Wayland’a ilerlemek istiyor. Diğer birçok açık kaynak yazılım projesi Linux sistemlerine katkıda bulunmaktadır.

Bir Linux sisteminin kurulu bileşenleri aşağıdakileri içerir:

  • Bir önyükleyici, örneğin; GNU GRUB, LILO, SYSLINUX veya Gummiboot. Bu; Linux çekirdeğini bilgisayarın ana belleğine yükleyen, açıldığında ve firmware başlatıldıktan sonra bilgisayar tarafından yürütülen bir programdır.
  • Geleneksel sysvinit ve daha yeni sistem, OpenRC ve Upstart gibi bir init programı. Bu; Linux çekirdeği tarafından başlatılan ilk işlemdir ve işlem ağacının kökenindedir: Diğer bir deyişle tüm işlemler init yoluyla başlatılır. Sistem servisleri ve oturum açma bilgi istemleri gibi işlemleri başlatır (ister grafik ister uçbirim modunda olsun).
  • İşlemleri çalıştırarak kullanılabilecek kod içeren yazılım kütüphaneleri. ELF formatındaki yürütülebilir dosyaları kullanan Linux sistemlerinde dinamik kütüphanelerin kullanımını yöneten dinamik bağlayıcı, ld-linux.so olarak bilinir. Sistem kullanıcının yazılımı derlemesi için ayarlanmışsa kurulu kütüphanelerin arayüzünü tanımlamak için başlık dosyaları da dâhil edilecektir. Linux sistemlerinde en çok kullanılan yazılım kütüphanesinin yanı sıra, GNU C Library (glibc), SDL ve Mesa gibi başka kütüphaneler de var.
    • C standart kütüphanesi; bir bilgisayar sisteminde C programlarını çalıştırmak için gerekli olan kütüphanedir, GNU C Kütüphanesi ise standarttır. Gömülü sistemler için musl, EGLIBC (bir zamanlar Debian tarafından kullanılan bir glibc çatalı) ve uClibc (uClinux için tasarlandı) gibi alternatifler geliştirilmiştir ancak son ikisine bakılmıyordu. Android kendi C kütüphanesini, Bionic, kullanıyor.
  • Temel Unix komutları, GNU coreutils standart uygulama olarak. Telif feragatlı (copyleft) BusyBox ve BSD lisanslı Toybox gibi gömülü sistemler için alternatifler var.
  • Widget araç takımları, yazılım uygulamaları için grafiksel kullanıcı arayüzleri (GUI’ler) oluşturmak için kullanılan kütüphanelerdir. GNOME projesi tarafından geliştirilen GTK+ ve Clutter; Qt Projesi tarafından geliştirilen ve Digia liderliğindeki Qt ve öncelikle Enlightenment ekibi tarafından geliştirilen Enlightenment Foundation Libraries (EFL) dâhil olmak üzere çok sayıda widget araç takımı bulunmaktadır.
  • dpkg ve RPM gibi bir paket yönetim sistemi. Alternatif olarak paketler ikili veya kaynak tarball’larından derlenebilir.
  • Komut kabukları veya pencereleme ortamları gibi kullanıcı arayüzü programları.

Kullanıcı Arayüzü

Kabuk olarak da bilinen kullanıcı arayüzü ya bir komut satırı arayüzü (CLI [command-line interface]), grafiksel bir kullanıcı arayüzü (GUI [graphical user interface]) ya da gömülü sistemler için yaygın olan ilgili donanıma bağlı kontrollerdir. Masaüstü sistemlerde varsayılan kullanıcı arayüzü genellikle grafikseldir ancak CLI genellikle uçbirim öykünücüsü pencerelerinden veya ayrı bir sanal konsoldan erişilebilir.

CLI kabukları, hem giriş hem de çıkış için metin kullanan metin tabanlı kullanıcı arayüzleridir. Linux’ta kullanılan baskın kabuk, aslen GNU projesi için geliştirilen Bourne-Again Shell (bash)’dir. Kullanıcı alanının çeşitli bölümleri dâhil olmak üzere çoğu düşük seviye Linux bileşeni, CLI’yi yalnızca kullanır. CLI özellikle tekrarlayan veya gecikmiş görevlerin otomasyonu için uygundur ve süreçler arası iletişimi kolaylaştırır.

Masaüstü sistemlerde en popüler kullanıcı arayüzleri; KDE Plasma, GNOME, MATE, Cinnamon, Unity, LXDE, Pantheon ve Xfce gibi geniş masaüstü ortamları ile birlikte paketlenmiş GUI kabuklarıdır, buna rağmen çeşitli kullanıcı arayüzleri mevcuttur. En popüler kullanıcı arayüzleri, genellikle “X” olarak adlandırılan X Pencere Sistemi’ne dayanır. Ağın şeffaflığını sağlar ve bir kullanıcının uygulama ile etkileşime girebileceği bir sistemde çalışan bir grafik uygulamasının diğerinde gösterilmesine izin verir; ancak X Pencere Sistemi’nin belirli uzantıları ağ üzerinden çalışamaz. Referans uygulaması olan X.Org Server, en popüler olan birkaç X görüntüleme sunucusu var.

Döşeme, dinamik, istifleme ve birleştirme dâhil olmak üzere X11 için çeşitli pencere yöneticileri vardır. Pencere yöneticileri, bireysel uygulama pencerelerinin yerleşimini ve görünümünü kontrol etmek ve X Pencere Sistemi ile etkileşimde bulunmak için araçlar sağlar. dwm, ratpoison, i3wm veya herbstluftwm gibi daha basit X pencere yöneticileri minimalist bir fonksiyonellik sağlarken FVWM, Enlightenment veya Window Maker gibi daha ayrıntılı pencere yöneticileri yerleşik bir görev çubuğu ve temalar gibi daha fazla özellik sağlar ancak masaüstü ortamlarına kıyasla hâla hafiftir. Masaüstü ortamları; Mutter (GNOME), KWin (KDE) veya Xfwm (xfce) gibi standart kurulumlarının bir parçası olarak pencere yöneticilerini içerir ancak kullanıcılar tercih ederse farklı bir pencere yöneticisi kullanmayı seçebilir.

Wayland, X11 protokolünün yerine geçen bir görüntüleme sunucusu protokolüdür; 2014 yılı itibariyle daha geniş kabul görmedi. X11’den farklı olarak Wayland haricî bir pencere yöneticisine ve compositing yöneticisine ihtiyaç duymaz. Bu nedenle bir Wayland compositor görüntü sunucusu, pencere yöneticisi ve compositing yöneticisi rolünü alır. Weston; Wayland’ın referans uygulamasıdır, GNOME’nin Mutter’i ve KDE’nin KWin’i bağımsız görüntüleme sunucuları olarak Wayland’a taşınır. Enlightenment, 19 sürümünden bu yana zaten başarıyla taşınmıştır.

Video Girişi Altyapısı

Linux şu anda video girişi aygıtlarını kullanmak için iki modern çekirdek kullanıcı API’sine sahiptir: Video yayınları ve radyo için V4L2 API ve dijital TV alımı için DVB API.

Farklı cihazların karmaşıklığı ve çeşitliliği nedeniyle ve bu API’ler tarafından kullanılan çok sayıda format ve standart nedeniyle bu altyapının diğer cihazlara daha iyi uyacak şekilde gelişmesi gerekir. Ayrıca iyi bir kullanıcı alanı aygıt kütüphanesi, kullanıcı alanı uygulamalarının bu aygıtlar tarafından desteklenen tüm formatlarla çalışabilmesinin başarısının anahtarıdır.

Geliştirme

Linux ile diğer birçok popüler çağdaş işletim sistemi arasındaki temel fark; Linux çekirdeği ve diğer bileşenlerin özgür ve açık kaynak yazılım olmasıdır. Linux; bu kadar işletim sistemi değil, en yaygın kullanılanı olmasına rağmen. Bazı özgür ve açık kaynak yazılım lisansları, bir tür karşılıklılık olan telif feragatı (copyleft) ilkesine dayanmaktadır: Telif feragatlı (copyleft) yazılım parçasından elde edilen herhangi bir çalışma da telif feragatlı (copyleft) olmalıdır. En yaygın özgür yazılım lisansı olan GNU Genel Kamu Lisansı (GPL [GNU General Public License]); bir telif feragatı (copyleft) şeklidir ve Linux çekirdeği ve GNU Projesi’nden birçok bileşen için kullanılmaktadır.

Linux tabanlı dağıtımlar; geliştiricilerin diğer işletim sistemleriyle birlikte çalışabilirlik ve oluşturulmuş hesaplama standartları için tasarlanmıştır. Linux sistemleri mümkün olduğunda POSIX, SUS, LSB, ISO ve ANSI standartlarına uyar ancak bugüne kadar yalnızca bir Linux dağıtımı POSIX.1 sertifikalı, Linux-FT, olmuştur.

Özgür yazılım projeleri, iş birliği yoluyla geliştirilmesine rağmen çoğu zaman birbirlerinden bağımsız olarak üretilir. Bununla birlikte yazılım lisanslarının açıkça yeniden dağıtılmasına izin vermesi; bağımsız projeler tarafından üretilen yazılımı toplayan ve hepsini bir kerede Linux dağıtımı biçiminde kullanılabilir kılan daha büyük ölçekli projeler için bir temel sağlar.

Birçok Linux dağıtımı; bir ağ bağlantısı üzerinden indirmek ve kurmak için mevcut olan sistem yazılımı ve uygulama yazılımı paketlerinin uzaktan toplanmasını yönetir. Bu, kullanıcıların işletim sistemini kendi ihtiyaçlarına göre uyarlamalarını sağlar. Dağıtımlar bireyler, loose-knit ekipler, gönüllü kuruluşlar ve ticari kuruluşlar tarafından yapılmaktadır. Dağıtılan Linux çekirdeğinin varsayılan yapılandırmasından, genel sistem güvenliinden ve daha genel olarak farklı yazılım paketlerinin tutarlı bir bütün hâlinde bütünleşmesinden bir dağıtım sorumludur. Dağıtımlar tipik olarak bir sistemin yazılımını tek bir merkezî konumdan kurmak, kaldırmak ve güncellemek için apt, yum, zypper, pacman veya portage gibi bir paket yöneticisi kullanır.

Topluluk

Bir dağıtım; büyük ölçüde geliştiricisi ve kullanıcı toplulukları tarafından yönlendirilir. Bazı satıcılar dağıtımlarını gönüllü olarak geliştirir ve finanse eder, Debian iyi bilinen bir örnek. Diğerleri; Red Hat Fedora ile yaptığı gibi, SUSE de openSUSE ile yaptığı gibi ticari dağıtımlarının bir topluluk versiyonunu da sürdürüyor.

Birçok şehir ve bölgede Linux Kullanıcı Grupları (LUGs[Linux User Groups]) olarak bilinen yerel kuruluşlar; tercih ettikleri dağıtımları ve uzantısız yazılımları teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Toplantılar düzenler ve yeni kullanıcılara ücretsiz tanıtımlar, eğitim, teknik destek ve işletim sistemi kurulumu sağlarlar. Çoğu İnternet topluluğu ayrıca Linux kullanıcılarına ve geliştiricilere destek sağlar. Çoğu dağıtım ve özgür yazılım / açık kaynak proje IRC sohbet odalarına veya haber gruplarına sahiptir. Çevrim içi forumlar destek için bir başka araçtır; kayda değer örnekleri LinuxQuestions.org ve Ubuntu, Fedora ve Gentoo gibi çeşitli dağıtımlara özel destek ve topluluk forumlarıdır. Linux dağıtımları ana posta listelerini; genellikle belirli bir liste için kullanım veya geliştirme gibi belirli bir konu olacaktır.

Linux odaklı birkaç teknoloji web sitesi var. Linux’taki dergileri yazdırmak, genellikle yazılım taşıyan hatta Linux dağıtımlarını tamamlayan diskleri kapsar.

Her ne kadar Linux dağıtımları genellikle ücretsiz olarak mevcut olsa da birçok büyük şirket; sistem bileşenlerinin ve özgür yazılımın geliştirilmesine satış, destek ve katkı sağlar. Linux çekirdeğinin bir analizi; Aralık 2008’den Ocak 2010’a kadar kodun yüzde 75’inin şirketler için çalışan programcılar tarafından geliştirildiğini ve %18’inin gönüllülere ve %7’sinin sınıflandırılmamış olduğunu gösterdi. Katkı sağlayan başlıca şirketler arasında Dell, IBM, HP, Oracle, Sun Microsystems (şimdi Oracle’nin bir parçası) ve Nokia bulunur. Başta Red Hat, Canonical ve SUSE olmak üzere birçok şirket Linux dağıtımları konusunda önemli bir iş kurmuşlardır.

Linux çekirdeği üzerine kurulu bir dağıtımın çeşitli yazılım paketlerinin dayandığı özgür yazılım lisansları, açıkça ticarileşmeyi sağlar ve teşvik eder; bir Linux dağıtımı ile bir bütün olarak bireysel satıcılar arasındaki ilişki ortakyaşar olarak görülebilir. Ticari tedarikçilerin ortak iş modellerinden biri, özellikle iş kullanıcıları için destek almaktır. Bazı şirketler ayrıca dağıtımlarının özel bir işletme sürümünü de sunmaktadır; bu, daha fazla sayıda kurulumu yönetmek veya idari işleri kolaylaştırmak için özel destek paketleri ve araçları eklemektedir.

Başka bir iş modeli, donanım satmak için yazılımı dağıtmaktır. Bu; CP/M, Apple DOS ve 7.6 öncesi Mac OS sürümleri gibi işletim sistemlerinde serbestçe kopyalanabilir (ancak değiştirilemez) olan bilgisayar endüstrisinde norm olarak kullanılır. Bilgisayar donanımı 1980’lerde standardize edildiğinden işletim sistemi aynı mimariyi paylaşan herhangi bir üreticinin bilgisayarında çalışacağı için donanım üreticilerinin bu taktikten yararlanmaları daha zor hâle geldi.

Linux’ta Programlama

Linux dağıtımları onlarca programlama dilini desteklemektedir. Hem Linux uygulamalarını hem de işletim sistemi programlarını oluşturmak için kullanılan orijinal geliştirme araçları, GNU Derleyici Koleksiyonu’nu (GCC [GNU Compiler Collection]) ve GNU Build System’ini içeren GNU araç zincirinde bulunur. Diğerlerinin yanı sıra GCC Ada, C, C++, Go ve Fortran için derleyiciler sunmaktadır. Pek çok programlama dili, Linux, örneğin; PHP, Perl, Ruby, Python, Java, Go, Rust ve Haskell gibi Linux’u destekleyen bir platformlar arası referans uygulamasına sahiptir. İlk olarak 2003 yılında piyasaya sürülen LLVM projesi, birçok dil için alternatif bir çapraz platform açık kaynak derleyici sunmaktadır. Linux için sahipli derleyiciler arasında Intel C++ Derleyicisi, Sun Studio ve IBM XL C/C++ Compiler bulunur. Visual Basic formunda BASIC, Gambas, FreeBASIC ve XBasic gibi formlarda ve QB64 formunda uçbirim programlama veya QuickBASIC veya Turbo BASIC programlama anlamında desteklenir.

Unix benzeri sistemlerin yaygın bir özelliği olan Linux; genel olarak kodlamayı, metin işlemeyi ve sistem yapılandırmasını ve yönetimini hedef alan geleneksel belirli amaçlı programlama dillerini içerir. Linux dağıtımları kabuk komut dosyalarını, awk, sed ve make’yi destekler. Çoğu programda kendilerini yapılandırmayı veya programlamayı desteklemek için gömülü bir programlama dili bulunur. Örneğin; grep ve locate gibi programlarda düzenli ifadeler desteklenir, geleneksel Unix MTA Sendmail; kendi Turing komple kodlama sistemini içerir ve gelişmiş metin editörü GNU Emacs genel amaçlı bir Lisp yorumlayıcısı etrafında kurulur.

Çoğu dağıtım PHP, Perl, Ruby, Python ve diğer dinamik dilleri de destekler. Her ne kadar yaygın olmasa da Linux C# (Mono aracılığıyla), Vala ve Scheme’yi de destekliyor. Guile Scheme; GNU sistem araçlarını hedefleyen, Unix tasarımının geleneksel, küçük, statik, derlenmiş C programlarını, zarif, fonksiyonel bir üst düzey komut dosyası sistemi ile hızlı ve dinamik olarak genişletilebilir hâle getirme çabasıyla genişleten bir dil görevi görür; pek çok GNU programı bu amaçla isteğe bağlı Guile ciltleriyle derlenebilir. Orijinal Sun Microsystems JVM (HotSpot) ve IBM’nin J2SE RE ile Kaffe ve JikesRVM gibi birçok açık kaynak proje dâhil olmak üzere Linux’ta çalışan bir dizi Java Sanal Makineleri ve geliştirme seti.

GNOME ve KDE popüler masaüstü ortamlarıdır ve uygulamalar geliştirmek için bir yazılım iskeleti sağlar. Bu projeler sırasıyla daha büyük çerçeveden bağımsız olarak da kullanılabilen GTK+ ve Qt widget araçlarına dayanmaktadır. Her ikisi de çok çeşitli dilleri desteklemektedir. Anjuta, Code::Blocks, CodeLite, Eclipse, Geany, ActiveState Komodo, KDevelop, Lazarus, MonoDevelop, NetBeans ve Qt Creator dâhil olmak üzere bir dizi entegre geliştirme ortamı vardır ve köklü editörler Vim, nano ve Emacs popüler.

Donanım Desteği

Linux çekirdeği, cep telefonlarından süper bilgisayarlara kadar çeşitli aygıtlar için kullanılabilen geniş kapsamlı bir işletim sistemi çekirdeğidir; elde taşınan ARM tabanlı iPAQ ve IBM ana bilgisayar sistemi System z9 veya System z10 da dâhil olmak üzere çok çeşitli bilgisayar mimarileri üzerinde çalışır. Daha az ana akım mimariler için özel dağıtımlar ve çekirdek çatalları var: Örneğin; ELKS çekirdek çatalı Intel 8086 veya Intel 80286 16-bit mikroişlemcilerde çalışabilirken µClinux çekirdek çatalı bir bellek yönetim birimi olmayan sistemlerde çalışabilir. Çekirdek ayrıca yalnızca Macintosh bilgisayarları (hem PowerPC hem de Intel işlemcileriyle birlikte), PDA’ları, video oyun konsollarını, taşınabilir müzik çalarları ve cep telefonları gibi yalnızca üretici tarafından oluşturulan bir işletim sistemini kullanmaya yönelik mimariler üzerinde çalışır.

FreedomHEC gibi Linux altında çeşitli donanımlara yönelik destein sürdürülmesi ve iyileştirilmesine yönelik çeşitli endüstri birlikleri ve donanım konferansları vardır. Zamanla Linux’ta farklı donanım desteği, “uyumlu olma” şansına sahip olan herhangi bir kullanıma hazır satın alımla sonuçlandı.

Kullanımlar

Masaüstlerinde ve sunucularda genel amaçlı kullanım için tasarlanmış Linux dağıtımlarının yanı sıra bilgisayar mimarisi desteği, gömülü sistemler, kararlılık, güvenlik, belirli bir bölgeye veya dile yerelleştirme, belirli kullanıcı gruplarını hedefleme, destek gerçek zamanlı uygulamalar için veya belirli bir masaüstü ortamına bağlılık için. Ayrıca, bazı dağıtımlar kasıtlı olarak yalnızca özgür yazılımları içerir. 2015 itibariyle, dört yüzün üzerinde Linux dağıtımı aktif olarak geliştirildi, genel olarak kullanım için en popüler olan yaklaşık bir düzine dağıtım.

Masaüstlerinde ve sunucularda genel amaçlı kullanım için tasarlanmış Linux dağıtımlarının yanı sıra aşağıdakiler de dâhil olmak üzere farklı amaçlar için özelleştirilebilir: Bilgisayar mimarisi desteği, gömülü sistemler, kararlılık, güvenlik, belirli bir bölgeye veya dile yerelleştirme, belirli kullanıcı gruplarını hedefleme, gerçek zamanlı uygulamalar için destek veya belirli bir masaüstü ortamına bağlılık. Ayrıca bazı dağıtımlar kasıtlı olarak yalnızca özgür yazılımları içerir. 2015 itibariyle dört yüzün üzerinde Linux dağıtımı aktif olarak geliştirildi, genel olarak kullanım için en popüler olan yaklaşık bir düzine dağıtım.

Masaüstü

Linux’un standart masaüstü bilgisayarlarda ve dizüstü bilgisayarlarda popülaritesi yıllar geçtikçe artmaktadır. Modern dağıtımların çoğu; Şubat 2015 itibariyle en popüler iki ortam olan KDE Plasma Masaüstü ve Xfce olan grafiksel bir kullanıcı ortamı içerir.

Tek bir resmî Linux masaüstü yoktur: Daha ziyade masaüstü ortamları ve Linux dağıtımları, az ya da çok katı tasarım rehberi uygulayan bir GUI oluşturdukları özgür ve açık kaynak bir yazılım havuzundan bileşenleri seçerler. Örneğin; GNOME insan arayüzü arayüzüne sadece grafik tasarım yaparken değil, aynı zamanda engelli insanları göz önünde bulundururken ve hatta güvenlik üzerine odaklanırken insan-makine arayüzüne önemli bir rol veren bir tasarım rehberi olarak da sunmaktadır.

Özgür yazılım geliştirmenin iş birlikçi doğası, dağıtılmış ekiplerin sahipli sistemlerin yerelleştirilmesinin maliyet etkin olmayacağı yerel bölgelerde kullanım için bazı Linux dağıtımlarının dil yerelleştirmesini gerçekleştirmelerini sağlar. Örneğin; Knoppix dağıtımının Sinhalese dili sürümü Microsoft, Windows XP’yi Sinhalese’ye çevirmeden önce önemli ölçüde kullanıma sunuldu. Bu durumda Lanka Linux Kullanıcı Grubu (Lanka Linux User Group), üniversite profesörleri, dilbilimciler ve yerel geliştiricilerin bilgilerini birleştirerek yerel sistemi geliştirmede büyük rol oynadı.

Performans ve Uygulamalar

Linux’un masaüstündeki performansı tartışmalı bir konudur: Örneğin; 2007’de Con Kolivas, Linux topluluğunu sunuculardaki performansı tercih etmekle suçladı. Masaüstüne odaklanma konusundaki sıkıntıdan dolayı Linux çekirdek gelişimini bıraktı ve ardından konuyla ilgili “tell all” röportajı verdi. O zamandan beri önemli miktarda gelişme masaüstü deneyimini geliştirmeye odaklandı. Upstart ve systemd gibi projeler daha hızlı bir açılış süresi hedefliyor; Wayland ve Mir projeleri masaüstü performansını, güvenliğini ve görünümünü geliştirirken X11’i değiştirmeyi hedefliyor.

Çok çeşitli işletim sistemleri için pek çok popüler uygulama mevcuttur. Örneğin; Mozilla Firefox, OpenOffice.org/LibreOffice ve Blender, tüm büyük işletim sistemleri için indirilebilir sürümlere sahiptir. Ayrıca başlangıçta Pidgin ve GIMP gibi Linux için geliştirilen bazı uygulamalar popülerliklerinden dolayı diğer işletim sistemlerine (Windows ve macOS dâhil) aktarılmıştır. Ek olarak Linux’ta Autodesk Maya ve The Foundry’s Nuke gibi üst düzey animasyon ve görsel efektler alanındaki Linux uygulamaları da desteklenmektedir. Daha fazla bilgi için; Linux için sahipli yazılım listesine bakınız. Ayrıca kendi oyunlarını ya da diğer oyunların oyunlarını Linux’a taşıyan birçok firma var ve Linux da popüler Steam ve Desura dijital dağıtım servislerinde desteklenen bir platform oldu.

Microsoft Windows ve macOS için mevcut olan diğer birçok uygulama türü de Linux üzerinde çalışır. Genel olarak başka bir işletim sisteminde bulunan bir uygulamanın fonksiyonlarını yerine getiren özgür bir yazılım uygulaması olacak veya söz konusu uygulamanın Linux’ta ve Skype ve Dota 2 ve Team Fortress 2 gibi bazı video oyunlarında olduğu gibi çalışan bir sürümü olacak. Ayrıca Wine projesi değiştirilmemiş Windows uygulamalarını Linux’ta çalıştırmak için bir Windows uyumluluk katmanı sağlar. Yazılımın ticari bir sürümünü üreten CodeWeavers dâhil olmak üzere ticari çıkarları tarafından desteklenmektedir. 2009’dan beri Google ayrıca Wine projesine finansman sağlamıştır. Açık kaynak Wine projesini taban alan sahipli bir çözüm olan CrossOver; Microsoft Office’in Windows sürümlerini, Quicken ve QuickBooks gibi Intuit uygulamalarını, CS2 üzerinden Adobe Photoshop sürümlerini ve World of Warcraft gibi birçok popüler oyunu çalıştırmayı destekler. Masaüstü yayıncılık ve profesyonel ses gibi alanlarda bazı yazılımların Linux bağlantı noktasının olmadığı diğer durumlarda Linux’ta eş değer bir yazılım vardır. Android için yazılmış uygulamaları Anbox kullanarak Linux’un diğer sürümlerinde çalıştırmak da mümkündür.

Bileşenler ve Kurulum

X pencere yöneticileri gibi dışarıdan görülebilen bileşenlerin yanı sıra D-Bus ya da PulseAudio gibi freedesktop.org tarafından barındırlan programlar tarafından açık olmayan ancak oldukça merkezî bir rol; her iki büyük masaüstü ortamı da (GNOME ve KDE) her biri karşılık gelen araç seti (GTK+ veya Qt) kullanılarak yazılmış grafiksel ön uçlar sunan bunları içerir. Bir ekran sunucusu, X11 ekran sunucusu protokolünde istemcileri ile en uzun süre iletişim kuran başka bir bileşendir; X11 konuşan önde gelen yazılım, X.Org Server ve Xlib’i içerir. Elverişsiz X11 çekirdek protokolü ve özellikle de sayısız uzantıları üzerindeki hayal kırıklığı, yeni bir görüntü sunucusu protokolü Wayland’ın oluşturulmasına neden oldu.

Linux’ta yazılımın kurulması, güncellenmesi ve kaldırılması tipik olarak Synaptic Package Manager, PackageKit ve Yum Extender gibi paket yöneticileri kullanılarak yapılır. Çoğu büyük Linux dağıtımında genellikle on binlerce paket içeren kapsamlı depolar bulunurken Linux’ta çalışabilen tüm yazılımlar resmî depolarda bulunmaz. Alternatif olarak kullanıcılar resmî olmayan depolardan paketleri yükleyebilir, önceden derlenmiş paketleri doğrudan web sitelerinden indirebilir veya kaynak kodunu kendi başlarına derleyebilir. Tüm bu yöntemler farklı zorluk derecelerinde gelir: Kaynak kodun derlenmesi; genel olarak yeni Linux kullanıcıları için zorlu bir süreç olarak kabul edilir ancak modern dağıtımlarda zor bir ihtiyaç vardır ve Linux’a özgü bir yöntem değildir.

Netbook’lar

Linux dağıtımları netbook pazarında da popüler hâle geldi, Asus Eee PC ve Acer Aspire One gibi birçok aygıta kişiselleştirilmiş Linux dağıtımları kuruldu.

2009’da Google, Chrome tarayıcıyı ana kullanıcı arayüzü olarak kullanan, Linux işletim sistemini minimal Linux tabanlı bir işletim sistemi olarak ilan etti. Chrome OS, birlikte gelen dosya yöneticisi ve ortam yürütücüsü hariç, web dışı uygulamaları çalıştırmaz (sonraki sürümlerde Android uygulamaları için belirli bir destek seviyesi eklenmiştir). İşletim sistemiyle birlikte gelen ve Chromebook’lar olarak adlandırılan Netbook’lar, Haziran 2011’de piyasaya çıkmaya başladı.

Sunucular, Ana Bilgisayarlar ve Süper Bilgisayarlar

Linux dağıtımları uzun zamandır sunucu işletim sistemleri olarak kullanılmıştır ve bu alanda öne çıkmaya başlamıştır: Netcraft; 2006 yılının Eylül ayında en güvenilir on internet barındırma şirketinden sekizi (“bilinmeyen” işletim sistemi olan diğer ikisi) web dağıtım sunucuları üzerinde Linux dağıtımı yaptığını ve Linux’un en üst konumda olduğunu bildirdi. Haziran 2008’de Linux dağıtımları ilk ondan beşini, ondan üçü FreeBSD’yi ve ondan ikisini Microsoft’u; Şubat 2010’dan bu yana Linux dağıtımları ilk ondan altısı, ondan üçü FreeBSD ve ondan biri Microsoft olarak Linux’u en üst konumunda tutuyor.

Linux dağıtımları; geliştiriciler arasında popülerlik kazanmış ve web sitesi barındırma için daha yaygın platformlardan biri olan LAMP sunucu yazılımı kombinasyonunun (Linux, Apache, MariaDB / MySQL, Perl / PHP / Python) temel taşıdır.

Linux dağıtımları; kısmen fiyatlandırma ve açık kaynak model nedeniyle ana bilgisayarlarda giderek daha popüler hâle geldi. Aralık 2009’da bilgisayar devi IBM; ana bilgisayar tabanlı Enterprise Linux Server’i ağırlıklı olarak pazarlayacağını ve satacağını bildirdi. LinuxCon North America 2015’te IBM; Linux ve açık kaynak yazılımları çalıştırmak için özel olarak tasarlanmış bir dizi ana bilgisayar olan LinuxONE’yi duyurdu.

Linux dağıtımları aynı zamanda süper bilgisayarlar için işletim sistemleri olarak da baskın. Kasım 2017 itibariyle 500 listesindeki tüm süper bilgisayarlar bir çeşit Linux türevi çalıştırıyor.

Akıllı Aygıtlar

Akıllı telefonlar, tablet bilgisayarlar, akıllı TV’ler ve araç içi bilgi - eğlence (IVI [in-vehicle infotainment]) sistemleri gibi akıllı cihazlar için çeşitli işletim sistemleri Linux’a dayanmaktadır. Bu tür sistemler için majör platformlar Android, Firefox OS, Mer ve Tizen’dir.

Android, 2013 yılının ikinci çeyreğinde dünya çapında satılan birimlerin %79,3’ünü çalıştıran akıllı telefonlar için hâkim mobil işletim sistemi hâline geldi. Android aynı zamanda tabletler için popüler bir işletim sistemidir ve Android akıllı TV’ler ve araç içi bilgi - eğlence sistemleri de piyasada yer almıştır.

Açık kaynak platformlarda Linux kullanan cep telefonları ve PDA’lar 2007’den daha yaygın hâle geldi; örnek olarak Nokia N810, Openmo’nun Neo1973 ve Motorola ROKR E8 bulunur. Trende devam eden Palm (daha sonra HP tarafından satın alındı), Palm Pre akıllı telefonlar hattında yerleşik olan Linux kaynaklı yeni bir işletim sistemi webOS’u üretti.

Nokia’nın ilk mobil işletim sistemlerinden biri olan Maemo, Debian’ı temel alıyordu. Daha sonra MeeGo’yu oluşturmak için Linux tabanlı bir işletim sistemi olan Intel’in Moblin’i ile birleştirildi. Proje daha sonra IVI’nın yanı sıra mobil cihazlara yönelik bir işletim sistemi olan Tizen lehine sonlandırıldı. Tizen, Linux Vakfı (The Linux Foundation) içindeki bir projedir. Birkaç Samsung ürünü zaten Tizen kullanıyor, Samsung Gear 2 en önemli örnek. Samsung Z akıllı telefonları Android yerine Tizen kullanacak.

MeeGo’nun sona ermesinin bir sonucu olarak Mer projesi, MeeGo kod tabanını mobil odaklı işletim sistemleri için bir temel oluşturması için zorladı. Temmuz 2012’de Jolla, Mer teknolojisi üzerine kurulu kendi mobil işletim sistemi olan Sailfish OS’yi duyurdu.

Mozilla’nın Firefox işletim sistemi Linux çekirdeği, bir donanım soyutlama katmanı, web standartlarına dayalı bir çalışma zamanı ortamı ve kullanıcı arayüzü ve entegre bir web tarayıcısından oluşur.

Canonical; bu mobil işletim sistemi ve masaüstü mevkidaşı Ubuntu’daki kullanıcı deneyimine yakınlaşmayı hedefleyen Ubuntu Touch’ı piyasaya sürdü. İşletim sistemi ayrıca haricî bir monitöre bağlandığında tam bir Ubuntu masaüstü sağlar.

Gömülü Aygıtlar

Düşük maliyeti ve özelleştirme kolaylığı nedeniyle Linux genellikle gömülü sistemlerde kullanılır. Mobil olmayan telekomünikasyon ekipmanı sektöründe müşteri tarafı teçhizatı (CPE [computer-premises equipment]) donanımının büyük bir kısmı Linux tabanlı bir işletim sistemi çalıştırmaktadır. OpenWrt, birçok OEM üretici yazılımı sürümünün dayandığ topluluk odaklı bir örnektir.

Oyun Oynama

Geçmişte, Linux için çok az oyun vardı. Son yıllarda birkaç AAA başlıklı oyun dışında Linux desteği ile (özellikle Indie oyunlarında) daha fazla oyun yayımlandı. Linux çekirdeğini kullanan popüler bir mobil platform olan Android; geliştiricilerin ilgisini çekmiştir ve Apple tarafından iPhone ve iPad cihazları için iOS işletim sistemi ile birlikte mobil oyun geliştirmenin ana platformlarından biridir.

14 Şubat 2013’te Valve, PC’de popüler bir oyun dağıtım platformu olan Steam’ın Linux versiyonunu yayınladı. Birçok Steam oyunu Linux’a taşındı. 13 Aralık 2013’te Valve, beta testi için Debian tabanlı, oyun odaklı bir işletim sistemi olan SteamOS’u piyasaya sürdü ve Steam Machines’i bir oyun ve eğlence platformu olarak göndermeyi planlıyor. Valve; Video oyun geliştirmeye yardımcı olan ve Source oyun motorunu masaüstü Linux’a taşımaya yarayan bir OpenGL hata ayıklayıcısı olan VOGL’yi de geliştirdi. Valve’nin gayretinin bir sonucu olarak DotA 2, Team Fortress 2, Portal, Portal 2 ve Left 4 Dead 2 gibi pek çok önde gelen oyun artık masaüstünde Linux olarak mevcut.

31 Temmuz 2013’te Nvidia, Android’i özel bir oyun platformu olarak kullanmak için Shield’i yayınladı.

Bazı Linux kullanıcıları Wine veya CrossOver Linux üzerinden Windows oyunları oynarlar.

22 Ağustos 2018’de Valve, oyun oynamayı amaçlayan Proton adında kendi Wine çatalını hazırladı. Vulkan tabanlı DirectX 11 ve 12 uygulamaları, Steam entegrasyonu, daha iyi tam ekran ve oyun kumandası desteği ve çok iş parçacıklı oyunlar için geliştirilmiş performans gibi vanilya Wine üzerinde bazı gelişmelere sahiptir.

Özel Kullanımlar

Linux’un esnekliği, özelleştirilebilirliği ve özgür ve açık kaynak kodlu doğası nedeniyle Linux’u belirli bir amaç için yüksek oranda ayarlamak mümkündür. Özel bir Linux dağıtımı oluşturmak için iki ana yöntem vardır: Sıfırdan veya genel amaçlı bir dağıtımdan temel oluşturmak. Bu amaç için sıklıkla kullanılan dağıtımlar Debian, Fedora, Ubuntu (kendisi de Debian’a dayanmaktadır), Arch Linux, Gentoo ve Slackware’dir. Buna karşılık sıfırdan inşa edilen Linux dağıtımlarının genel amaçlı temelleri yoktur; bunun yerine yalnızca gerekli bileşenleri dâhil ederek ve dağıtımın kullanım durumlarında gereksiz olduğu düşünülen bileşenlerin neden olduğu kaynak ek yükünden kaçınarak JeOS felsefesine odaklanırlar.

Ev Sinema Sistemi PC’si

Bir ev sineması PC’si (HTPC [home theater PC]), özellikle bir ev sinema sistemi olmak üzere çoğunlukla bir eğlence sistemi olarak kullanılan bir bilgisayardır. Normalde bir televizyona ve genellikle ek bir ses sistemine bağlanır.

Media Center yazılımı Kodi’yi içeren bir Linux dağıtımı olan OpenELEC, özellikle bir HTPC için ayarlanmış bir işletim sistemidir. JeOS prensibine uyarak sıfırdan inşa edilmiş olan işletim sistemi; çok hafif ve HTPC’nin sınırlı kullanım alanı için çok uygundur.

Ayrıca Ubuntu’nun özel bir sürümü olan Mythbuntu gibi MythTV medya merkezi yazılımını içeren Linux dağıtımlarının özel sürümleri de vardır.

Dijital Güvenlik

Kali Linux; dijital adli tıp ve sızma testleri için tasarlanmış, Debian tabanlı bir Linux dağıtımıdır. Penetrasyon testi ve güvenlik açıklarını tespit etmek için çeşitli yazılım uygulamalarıyla önceden yüklenmiş olarak gelir. Ubuntu türevi BackBox, etik bilgisayar korsanlığı için önceden kurulmuş güvenlik ve ağ analizi araçları sağlar. Arch tabanlı BlackArch; sızma araştırması ve güvenlik araştırması için 2.100’den fazla araç içermektedir.

Tails, Tin Hat Linux ve Tinfoil Hat Linux dâhil mahremiyet, gizlilik, ağ gizliliği ve bilgi güvenliği ile oluşturulan birçok Linux dağıtımı vardır. Lightweight Portable Security; Arch Linux tabanlı ve ABD Savunma Bakanlığı tarafından geliştirilen bir dağıtımdır. Tor-ramdisk, yalnızca ağın anonimlik yazılımı Toru barındırmak için oluşturulan minimal bir dağıtımdır.

Sistem Kurtarma

Linux Live CD oturumları uzun zamandır bozuk bir bilgisayar sisteminden veri kurtarma ve sistemi tamir etmek için bir araç olarak kullanılmaktadır. Bu fikre dayanarak bu amaç için uyarlanmış birçok Linux dağıtımı ortaya çıkmıştır ve bunların çoğu GParted’i bir bölüm editörü olarak kullanmakta ve ek veri kurtarma ve sistem onarım yazılımı ile birlikte gelmektedir:

  • GParted Live - GParted projesi tarafından geliştirilen Debian tabanlı bir dağıtım.
  • Parted Magic - ticari bir Linux dağıtımı.
  • SystemRescueCD - Windows kayıt defterini düzenleme desteğiyle Gentoo tabanlı bir dağıtım.

Uzayda

SpaceX, Falcon 9 roketinde hataya dayanıklı bir tasarımda birden çok yedekli uçuş bilgisayarı kullanıyor. Her Merlin motoru, üç oylama bilgisayarı tarafından kontrol edilir; bilgisayar başına iki işlem biriminin sürekli çalışmasını kontrol eden iki fiziksel işlemci bulunur. Linux doğal olarak hataya dayanıklı değildir (donanım dâhil tüm sistemin bir fonksiyonu olduğu için işletim sistemi yoktur) ancak uçuş bilgisayarı yazılımı bunu amaç için yapar. Esneklik için radyasyona sertleştirilmiş parçalar yerine ticari kullanıma hazır parçalar ve sistem genelinde “radyasyona dayanıklı” tasarım kullanılır. Eylül 2018’den itibaren SpaceX 2010’dan beri Falcon 9’un 60’tan fazla lansmanını gerçekleştirdi; bunlardan bir tanesinin tümü birincil yüklerini istenen yörüngeye başarıyla teslim etti ve astronotları Uluslararası Uzay İstasyonu’na taşımak için kullanmayı planlıyor.

Ek olarak Windows kritik olmayan sistemlerde -örneğin; uzay istasyonunda kullanılan dizüstü bilgisayarlar- bir işletim sistemi olarak kullanıldı ancak Linux ile değiştirildi; Linux destekli ilk insansı robot aynı zamanda uçuş testlerinden geçiriliyor.

Jet Propulsion Laboratory, yıllarca Linux’u “insansız uzay uçuşu ve derin uzay araştırmaları ile ilgili projelere yardım etmek için” kullandı; NASA, Mars rover’inde robotlarda Linux ve “uydulardan veri kaydetmek için” Ubuntu Linux kullanıyor.

Eğitim

Jet Propulsion Laboratory, yıllarca Linux’u “insansız uzay uçuşu ve derin uzay araştırmaları ile ilgili projelere yardım etmek için” kullandı; NASA, Mars rover’inde robotlarda Linux ve “uydulardan veri kaydetmek için” Ubuntu Linux kullanıyor.

Ubuntu türevleri Edubuntu ve The Linux Schools Project ile Debian türevi Skolelinux, eğitime yönelik yazılım paketleri sunmaktadır. Ayrıca okul bilgisayar laboratuvarlarını ve Linux Terminal Server Project (LTSP) gibi bilgisayar tabanlı sınıfları yönetmek ve oluşturmak için araçlar içerir.

Diğerleri

Anında WebKiosk ve Webconverger; genellikle web kiosk’larında ve dijital tabelalarda kullanılan tarayıcı tabanlı Linux dağıtımlarıdır. Thinstation, zayıf müşteriler için tasarlanmış minimalist bir dağıtımdır. Rocks Cluster Distribution, yüksek performanslı bilgi işlem kümeleri için uyarlanmıştır.

Belirli bir dilin veya coğrafi bölgenin kullanıcıları gibi belirli bir kitleyi hedef alan genel amaçlı Linux dağıtımları vardır. Bu örnekler arasında Çinli dil kullanıcıları için Ubuntu Kylin ve Endonezyalıları hedef alan BlankOn sayılabilir. Mesleğe özgü dağıtımlar medya oluşturma için Ubuntu Studio’yu ve biyoinformatik için DNALinux’u içerir. Sabily adlı Müslüman odaklı bir dağıtımı da var ve bu da bazı İslami araçlar sunuyor. Bazı kuruluşlar; Fransız Ulusal Jandarma tarafından kullanılan GendBuntu, Google tarafından dâhilî olarak kullanılan Goobuntu ve özellikle Rus ordusu için geliştirilen Astra Linux da dâhil olmak üzere biraz özel Linux dağıtımları kullanmaktadır.

Pazar Payı ve Alım

Özgür / açık kaynak yazılımların birçok kantitatif çalışması; özellikle Linux’u inceleyen sayısız çalışmayla pazar payı ve güvenilirliği içeren konulara odaklanmaktadır. Linux pazarı hızla büyüyor ve Linux çalıştıran sunucuların, masaüstlerinin ve paketlenmiş yazılımların gelirinin 2008 yılına kadar 35,7 milyar doları aşması bekleniyordu. Analistler ve taraftarlar Linux’un göreceli başarısını güvenlik, güvenilirlik, düşük maliyet ve satıcı bağımlılık özgürlüğüne bağlarlar.

Masaüstü Bilgisayarlar ve Dizüstü Bilgisayarlar

Web sunucusu istatistiklerine göre (yani web sitelerine yapılan ziyaretlerde müşteri aygıtlarınca kaydedilen sayılara dayanarak) Kasım 2018 itibariyle Linux’un masaüstü bilgisayarlarda tahmini pazar payı %2,1 civarındadır. Buna karşılık Microsoft Windows %87 civarında bir pazar payına sahipken macOS %9,7 civarındadır.

Web Sunucuları

W3Cook; Mayıs 2015 itibariyle web sunucularının %96,55’inin Linux, %1,73’ünün Windows ve %1,72’sinin FreeBSD’yi çalıştırdığını tahmin eden 1.000.000 Alexa alanını kullanan istatistikler yayımlamaktadır.

W3Techs; aylık olarak güncellenen ve Kasım 2016 itibariyle web sunucularının %66,7’sinin Linux / Unix kullandığını ve %33,4’ünün Microsoft Windows kullandığını tahmin eden en yüksek 10.000.000 Alexa alanını kullanan istatistikler yayımlamaktadır.

Eylül 2008’de Microsoft’un CEO’su Steve Ballmer, web sunucularının %60’ının Linux kullandığını, %40’ının Windows Server’i çalıştırdığını belirtti.

IDC’nin 2007 yılının ilk çeyreğinde yayınladığı raporda Linux o zamanlar genel sunucu pazarının %12,7’sine sahip olduğunu belirtti: Bu tahmin; çeşitli şirketler tarafından satılan Linux sunucularının sayısına dayanıyordu ve Linux’un daha sonra üzerine kurulu olduğu ayrı olarak satın alınan sunucu donanımını içermiyordu.

Mobil Aygıtlar

Linux çekirdeğini taban alan Android, akıllı telefonlar için baskın işletim sistemi hâline geldi. 2013 yılının ikinci çeyreğinde dünya genelinde satılan akıllı telefonların %79,3’ü Android kullanıyordu. Android aynı zamanda tablet satışları için popüler bir işletim sistemidir ve 2013 itibariyle tablet satışlarının %60’ından fazlasını sağlamaktan sorumludur. Web sunucusu istatistiklerine göre Aralık 2014 itibariyle Android yaklaşık %46, iOS %45’i elinde tutan ve kalan %9’u çeşitli niş platformlarına atfedilen pazar payına sahiptir.

Film Prodüksiyonu

Linux, sinema endüstrisinde tercih edilen bir platform olmuştur. Linux sunucularında çekilen ilk büyük film 1997’de Titanic oldu. O zamandan beri DreamWorks Animation, Pixar, Weta Digital ve Industrial Light & Magic gibi büyk stüdyolar Linux’a taşındı. Linux Movies Group’a göre büyük animasyon ve görsel efekt şirketlerinde sunucuların ve masaüstlerinin %95’inden fazlası Linux kullanıyor.

Hükûmette Kullanım

Linux dağıtımları ayrıca çeşitli yerel ve ulusal hükûmetlerle popülerlik kazanmıştır. Brezilya federal hükûmeti Linux’a verdiği destekle iyi bilinmektedir. Rus ordusunun kendi Linux dağıtımını yaratan haberi de su yüzüne çıktı ve G.H.ost Project olarak hayata geçti. Hindistan’ın Kerala eyaleti, tüm devlet liselerinin bilgisayarlarında Linux çalıştırma zorunluluğu getirdi. Çin, teknoloji bağımsızlığını elde etmek için yalnızca Loongson işlemci ailesi için işletim sistemi olarak Linux kullanıyor. İspanya’da bazı bölgeler, Extremadura’daki gnuLinEx ve Endülüs’teki Guadalinex gibi, resmî kurumlarda yaygın olarak kullanılan kendi Linux dağıtımlarını geliştirmiştir. Fransa ve Almanya ayrıca Linux’un benimsenmesine yönelik adımlar attılar. Kuzey Kore’nin 2002’den bu yana geliştirdiği Red Star OS, Fedora Linux’un bir sürümüne dayanıyor.

Telif Hakkı, Ticari Marka ve Adlandırma

Linux çekirdeği, GNU Genel Kamu Lisansı (GPL [GNU General Public License]) versiyon 2 altında lisanslanmıştır. GPL, bu lisans altında kaynak kodunu taban alan yazılımı dağıtan kişinin kaynak kodunu (veya herhangi bir modifikasyonu) alıcıya aynı şartlar altında kullanabilmesini sağlamalıdır. Aynı terimler tipik bir Linux dağıtımının diğer anahtar bileşenleri de genellikle GPL altında lisanslıdır ancak diğer lisansları kullanabilirler; birçok kütüphane, GPL’nin daha müsamahakâr (permissive) bir türevi olan GNU Kısıtlı Genel Kamu Lisansı’nı (LGPL [GNU Lesser General Public License]) kullanıyor ve X Pencere Sistemi’nin X.Org uygulaması MIT Lisansı’nı kullanıyor.

Torvalds, Linux çekirdeğinin GPL’nin 2. sürümünden 3. sürümüne geçmeyeceğini belirtiyor. Yeni lisansta yazılımın dijital haklar yönetiminde kullanılmasını yasaklayan bazı hükümlerden özellikle hoşlanmıyor. Binlerce numara alan tüm telif hakkı sahiplerinden izin almak da pratik değildir.

Red Hat Linux 7.1’in 2001 tarihli bir çalışması, bu dağıtımın 30 milyon kaynak kod satırı içerdiğini buldu. Constructive Cost Model kullanarak çalışma bu dağıtımın yaklaşık sekiz bin kişi - yıl gelişim süresi gerektirdiğini tahmin etti. Çalışmaya göre tüm bu yazılımlar geleneksel sahipli araçlar tarafından geliştirilmiş olsaydı Amerika Birleşik Devletleri’nde geliştirilmesi yaklaşık 1,57 milyar dolar (2019 ABD dolar) olacaktı. Kaynak kodun çoğu (%71) C programlama dilinde yazılmıştır ancak C++, Lisp, assembly dili, Perl, Python, Fortran ve çeşitli kabuk komut dosyası dilleri dâhil birçok başka dil kullanılmıştır. Tüm kod satırlarının yarısından biraz fazlası GPL lisansına sahipti. Linux çekirdeğinin kendisi 2,4 milyon kod satırı veya toplamın %8’i idi.

Daha sonraki bir çalışmada aynı analiz Debian sürüm 4.0 (2007’de yayımlanan etch) için yapıldı. Bu dağıtım, 283 milyona yakın kaynak kod satırı içeriyordu ve çalışma, yetmiş üç bin adam/yıla ihtiyaç duyulacağını ve geleneksel yöntemlerle geliştirilmesinin 8,66 milyar ABD doları (2019 dolar) olacağını tahmin ediyordu.

Amerika Birleşik Devletleri’nde Linux ismi Linus Torvalds’a kayıtlı bir ticari markadır. İlk olarak hiç kimse kayıt yaptırmadı ancak 15 Ağustos 1994’te William R. Della Croce, Jr.; Linux ticari markası için başvuruda bulundu ve daha sonra Linux distribütörlerinden telif ücreti istedi. 1996’da Torvalds ve bazı etkilenen kuruluşlar; Torvalds’a atanan ticari markayı vermesi için dava açtı ve 1997’de durum çözüldü. Ticari markanın lisansı Linux Mark Institute (LMI) tarafından gerçekleştirilmiştir. Torvalds, yalnızca başka birinin kullanmasını önlemek için adını ticari marka olarak kullandığını belirtti. LMI başlangıçta Linux isminin ticari markaların bir parçası olarak kullanılması için nominal bir alt lisans ücreti talep etti ancak daha sonra bunu dünya çapında ücretsiz, kalıcı bir alt lisans sunmak lehine değiştirdi.

Özgür Yazılım Vakfı (FSF [Free Software Foundation]), işletim sistemine bir bütün olarak atıfta bulunurken GNU/Linux‘u tercih ediyor çünkü Linux dağıtımlarını 1983’te FSF’nin başkanı Richard Stallman tarafından başlatılan GNU işletim sisteminin bir çeşidi olarak görüyor. GNU’nun bir parçası olmadığı için Linux çekirdeğini taban alan bir işletim sistemi olan Android işletim sistemi için Android adı üzerinde açıkça bir sorun çıkarmazlar.

Stallman ve FSF dışında özellikle Debian (1996 yılına kadar FSF tarafından sponsor olunan) halka açık rakamlar ve yazılım projeleri, işletim sistemine bir bütün olarak başvururken GNU/Linux kullanıyor. Ancak çoğu medya ve yaygın kullanım, birçok Linux dağıtımında olduğu gibi (örneğin; SUSE Linux ve Red Hat Enterprise Linux), bu Linux işletim sistemleri ailesini ifade eder. Buna karşılık sadece özgür yazılımı içeren Linux dağıtımları; Trisquel GNU/Linux, Parabola GNU/Linux-libre, BLAG Linux and GNU ve gNewSense gibi “GNU/Linux”u veya basitçe “GNU”yu kullanır.

Mayıs 2011’den itibaren modern bir Linux dağıtımının yaklaşık %8 ila %13’ü (GNOME’nin GNU’nun bir parçası olarak kabul edilip edilmediğine bağlı olarak aralık), Ubuntu’nun “Natty” yayınını oluşturan kaynak kod satırlarını sayarak GNU bileşenlerinden yapılır; bu arada Linux çekirdeği tarafından %6 alındığında doğrudan bağımlılıkları dâhil edildiğinde %9’a yükseldi.

Ayrıca Bakınız

Free and open-source software portal

Linux portal

References

  • This work, “Özgür ve Açık Kaynak Yazılım Linux İşletim Sistemi Nedir?”, is a derivative of “Linux” by Wikiwand, used under CC BY-SA. “Özgr ve Açık Kaynak Yazılım Linux İşletim Sistemi Nedir?” is licensed under CC BY-SA by The FLOSS Information.